Vroege integratie?
Jan van Aken
In 1596, zo lees ik bij Johannes Menne Postma, loopt er een slavenschip binnen in de haven van Middelburg. Het is een van de eerste Nederlandse slavenschepen; aan boord zijn honderddertig Afrikanen. De Rotterdamse kapitein, Pieter van der Haagen, wil een slavenmarkt organiseren, iets wat op dat moment in onze streken nog onbekend is. De schipper heeft pech; het gemeentebestuur vindt dat het geen pas geeft om in mensen te handelen en na lang vergaderen besluit men dat de Afrikanen moeten worden vrijgelaten, zodat zij een baan kunnen zoeken om in hun levensonderhoud te voorzien.
Wat er verder gebeurt met deze honderddertig jonge mannen en vrouwen vermeldt de studie van Postma niet, terwijl dit nu juist de verhalen zijn die mij fascineren. Waar zijn zij heengegaan? Hebben zij banen gevonden en weten te overleven, om in de loop van vierhonderd jaar volledig op te gaan in de bevolking? In die tijd was racisme geen issue, hoogstens zullen de Middelburgers van de late zestiende eeuw wat vreemd tegen hen hebben aangekeken, want zwarte mensen zagen ze waarschijnlijk niet zo vaak.
In een achttiende-eeuwse biografie van Michiel de Ruyter die ik ooit las, meldt de schrijver, dat Michiel in zijn blauw-geruite-kieljaren een zwarte vriend had uit Vlissingen, Jan Compagnie genaamd, met wie hij samenwerkte als bootsmansmaat. Dat is twintig tot vijfentwintig jaar na de aankomst van het Middelburgse slavenschip. Kan deze Jan Compagnie een zoon zijn geweest van die eerste generatie Afrikaanse migranten-tegen-wil-en-dank? Zijn er nog meer sporen van die Afrikanen te vinden?
In het populaire boek van Professor Dr. Hermann Schreiber over de Hunnen staat ook zo’n curieus verhaal: het gaat over het Champagne-dorpje Courtisols, dat (u kunt het verifiëren op de website) het langste dorp is van Frankrijk. Het is ongeveer tien kilometer lang, en strekt zich min of meer uit langs de oude Romeinse weg van Chàlons-en-Champagne naar Verdun. Het dorpje wijkt op meer dan één punt af van de andere dorpjes in dat stuk van Frankrijk, die immers allemaal rond een centrale kerk zijn gebouwd.
Courtisols ligt vlak bij het dorpje La Cheppe, waar volgens de overlevering de laatste grote slag van de Oudheid plaatsvond: de Slag bij de Catalaunische velden. De verenigde volkeren van Europa, dat wil zeggen de Romeinen samen met alle Germaanse stammen, versloegen hier de Hunnen, de aartsvijanden van de beschaving die al zeventig jaar het Romeinse rijk brandschatten en plunderden. Atilla’ s Hunnen en hun bondgenoten werden verslagen en trokken zich terug naar Pannonië.
Schreiber nu beweert, dat ‘de Hunse gewonden en hun vrouwen in de buurt bleven rondhangen, om zich mettertijd langs de Romeinse weg te vestigen; niet in een kringetje, met eventueel een muur eromheen zoals de christenen dat deden, maar in een lange rij, nonchalant als nog altijd gevreesde Barbaren die weten dat niemand ze wat durft te doen. Tenslotte was de geallieerde strijdmacht na de grote slag, eigenlijk de aller, allereerste Wereldoorlog, uiteengevallen en ieder volk ging zijns weegs om thuis de zaken op orde te stellen.
In de negentiende eeuw schijnt er onderzoek te zijn gedaan naar de zeden en de taal van de Courtisolse bevolking. Schreiber noemt de namen van Abbé Boitel en van P. Guénard. Deze heren (van wie ik de geschriften helaas niet kan vinden) vonden er vreemde huwelijksgebruiken die in niets leken op die van hun buren. Ook bleek het plaatselijke dialect woorden te bevatten die meer met Turks van doen hebben dan met de Germaanse of Romaanse talen. Daarbij komt dat de kinderen van het dorp bij de geboorte bijna allemaal in het bezit zijn van de zogenaamde ‘mongoolse vlek’, een pigmentvlek op de billen, die alleen bij Aziaten voorkomt. Ik had hier nooit van gehoord, maar mijn Chinese dokter kon dit bevestigen.
Toen ik in 1997 zelf in de Champagne was om research te doen voor mijn eerste boek over de Slag op de Catalaunische velden, heb ik de lange straat van Courtisols afgelopen en getracht Hunse kenmerken te ontdekken in de gezichten van de bewoners. Helaas, de Courtisollers zagen er vooral erg Frans uit. Ook de dialectwoorden zijn er – volgens Schreiber – door het rigide taalbeleid van de overheid in de loop van de twintigste eeuw uitgegaan. Die Mongoolse vlek, daar heb ik maar niet naar gezocht.
In later jaren heb ik via Internet nog eens pogingen ondernomen om informatie los te peuteren over deze kwestie bij de plaatselijke kenners van streek en dorp, maar die bewaren een ijzig stilzwijgen. Ook de websites reppen met geen woord over Hunse voorouders. Is na anderhalf millennium alle besef hierover verdwenen? Het is natuurlijk allemaal speculatie, maar interessant is het wel.
In Middelburg ben ik ook geweest, maar toen had ik het boek van Postma nog niet gelezen. Misschien had men een halve eeuw geleden nog wel op zoek kunnen gaan naar vijftiende- of zestiende-generatie afstammelingen van het Middelburgse slavenschip. Toen hadden wij nog bijna geen kleurlingen, zeker niet in Zeeland. Ik zag mijn eerste zwarte mensen op de schipbrug van Willemstad op Curaçao in 1964. Ik was drie en bracht mijn vader het schaamrood op de kaken door te roepen: “Kijk eens, allemaal zwarte Pieten!” Maar nu, in onze veelkleurige samenleving, is het spoor niet meer te vinden. Evengoed zal ik, als ik weer eens in Middelburg kom, iedere inwoner nauwkeurig bekijken. Kom jij uit Suriname? Of misschien, heel lang geleden, toch uit Sao Thomé?
Wat er met Jan Compagnie gebeurde weet ik wel; bijna een halve eeuw na hun kindertijd kwamen De Ruyter en hij elkaar weer tegen. Michiel de Ruyters mannen waren langs de Afrikaanse kust op zoek naar leeftocht, toen een paar inboorlingen hen uitnodigden naar hun dorp, hun onderkoning zou namelijk dezelfde taal spreken als de Nederlanders. En zie! Het was Jan Compagnie; hij was verheugd zijn oude vriend weer te ontmoeten en zij spraken, onder het genot van een glas brandewijn, lang over de goede oude tijd. Langs welke wegen hij in Afrika was gekomen, en hoe hij het tot onderkoning had gebracht, vermeldt de biografie niet. Er valt nog veel werk te verzetten.
Jan van Aken, ‘de Umberto Eco van de Lage Landen’, heeft een nieuw boek uit en schittert vandaag in dagblad De Pers. Lees hier het stuk op de website of hier in de ‘papieren’ krant.
Algemeen, 26.02.2008 @ 15:50
36 Reacties
op 26 02 2008 at 16:21 schreef babs:
Begin 17e eeuw kwam in het dorp Coria del Rio (vlakbij Sevilla) een boot Japanners langs. Nog altijd heet het halve dorp Japón en zien sommigen er daar wat Oosters uit.
Niet zo indrukwekkend als het Hunnendorp, maar misschien ook een aardig weetje.
op 26 02 2008 at 16:58 schreef filantroop:
Een merkwaardig opgaan in de vaart der volkeren van de Afrikanen. Onmerkbaar opgelost? De Hollandse mens van toen was door de harde en niet door ARBO-regels geborneerde arbeid op zee en op land wel wat meer gebruind, en in lengte zowat een pygme. Toch moeten de Afrikanen een opvallende aanwezigheid geweest zijn. Onbekend was men natuurlijk niet met de getinte vreemdeling, gezien de Spaanse overheersing, huurlingen uit verschillende delen van de wereld die toentertijd de legerscharen dienden, en de reisbelustheid van de zeevarenden. Eigenlijk is ons land ook nooit zo xenofobisch geweest als men in bepaalde EU-kringen meent te veronderstellen.
Maar wie weet waren de cassave-versnaperingen de voorloper van ons biscuitje, dat dankzij de zuunigheid van Willem Drees smalend mariakaakje genoemd werd, en heeft Maxima onze koektrommel verkeerd begrepen.
op 26 02 2008 at 16:58 schreef Loor:
Jan, mooi en nieuwsgierig makend stuk! En gefeliciteerd met de grote en zeer terechte aandacht voor je schrijftalent.
op 26 02 2008 at 17:15 schreef JvA:
Dank je Loor!
op 26 02 2008 at 17:32 schreef Hosseyn:
Filantroop – wat dacht je van de negerzoen? IJskoud is-ie bedacht door een vroege Nederneger.
op 26 02 2008 at 18:09 schreef Ernst:
Ik hol morgen meteen naar de boekhandel, want boeken die zo veel plezier geven als die van Van Aken, die kom je niet veel tegen. Van de Valse Dageraad begrijp ik nog steeds niet dat het geen wereldwijde bestseller is. Ik ben in ieder geval heel nieuwsgierig en plan een weekend op mezelf met het nieuwe boek en een glas wijn.
op 26 02 2008 at 18:17 schreef JvA:
Ernst: Dank je. De Valse Dageraad doet het al erg lang erg goed in Duitsland, maar omdat het in 2001 uitkwam, toen de Angelsaksen om bekende redenen niet naar Frankfurt kwamen, is het misschien een beetje mis gegaan. Een jaar later ben je oud nieuws, neem ik aan. Of ze vonden het niets, dat kan ook nog.
op 26 02 2008 at 18:38 schreef Ansje:
Intrigerend verhaal, smaakt naar meer….
op 26 02 2008 at 18:51 schreef Vlot:
"In medieval times a shipwreck of a Saracen ship was stranded there with African slaves; locals saved the surviving Africans and made them an integral part of the population of the town." (Wikipedia)
"During this time of the growth of piracy at one point there were 100 negroes held as slaves in Ulcinj, who on their release took the family names of the households they had served in, and so became law-abiding and respected citizens."
Dit gaat over het stadje Ulcinj in Montenegro (waar overigens meer dan 70% van de bevolking etnisch Albanees is). Interessant is dat er nog steeds een zeer kleine zwarte minderheid is. Ik heb dat met eigen ogen kunnen constateren toen Ulcinj nog gewoon in Joegoslavië lag.
Hier een foto van een (onlangs overleden) zwarte man (met een Albanese naam) uit Ulcinj/Ulqin:
http://ulqini.skyblog.com/pics/83174142_small.jpg
op 26 02 2008 at 19:38 schreef JvA:
Een probleem hier is dat de betreffende Zeeuwse archieven zijn vernietigd, als ik me goed herinner in de oorlog en bij watersnoden. Dat maakt het moeilijk om eea te achterhalen.
op 26 02 2008 at 19:53 schreef Theo Ichtus:
Mwoehahaha…
Als je op het internet "Michiel de Ruyter" en "Jan Compagnie" goegelt dan komt niet als eerste Ronald Prudhomme van Reine (de Ruyters biograaf) tevoorschijn, maar dan kun je (Godbeterehet) de toespraak lezen die Onze Grote Leider Balkenende hield bij de opening van de tentoonstelling "De Marine en de Ruyter"…
Op Ameland hebben d’r na de Spaanse burgeroorlog nog een paar jaar een zooitje anarchisten rondgeneukt. Dus als U Amelandses tegenkomt die U vagelijk doen denken aan castagnetten en flamenco danseressen – dan klopt dat.
op 26 02 2008 at 19:58 schreef JvA:
Ichthus: ik bedoel een andere biografie, een in dik leer gebonden met zo’n 2000 blz, van niet zo lang na Michiels dood. Die heb ik ergens in een verhuisdoos liggen, ben de naam van de schrijver vergeten.
op 26 02 2008 at 19:58 schreef Theo Ichtus:
DNA onderzoek in Vlissingen lijkt me dus wel razend interessant. Dat daar dus steile gereformeerden zouden rondlopen die NOOIT door muggen worden gestoken maar wel vatbaar zijn voor sickle cell anemie…
op 26 02 2008 at 20:01 schreef JvA:
Het was Gerard Brandt zie ik op wiki. ‘Het leven en het bedrijf van den Heere Michiel de Ruyter’, geschreven met medewerking van weduwe en kinderen. Overigens maar 1063 blz. Dat valt dan weer tegen.
op 26 02 2008 at 20:02 schreef Hosseyn:
Theo: You’re killing me! Ik kan toch al nooit sikkelcel-anemie grappen weerstaan.
op 26 02 2008 at 20:15 schreef Wolf:
Fijn he, zo,n veer in je Hollandsche reet. Weten we weer even waar we vandaan komen en waarvoor we het allemaal doen… ons opwinden over de xenofobe medelanders bedoel ik.
Erg wrede blog, ik zie groen van nijd. Jan, je schrijft mooi, complimenten! Ik struikelde over je blog nav je vermelding bij de Dutch Bloggies (waarom moet dat in het fokkin Brits trouwens?). Hoe staat het daarmee, maak je goede kans op de hoofdprijs? Ik meen dat je de publiciteit verdient zodat veel van die medelanders hier passeren en nota nemen van de prachtige aanstoot die hier te nemen valt.
(excuseer mijn interpunctie, ik tik op een Germaans bord)
op 26 02 2008 at 20:21 schreef JvA:
Wolf: dat is een andere Jan van Aken. Er is ook een Nederlandse politicus die zo heet, volgens mij is dat ‘m. Daarmee ben ik wel vaker verward. Zijn partij is net opgeheven, geloof ik. Ik ben vrij a-politiek.
op 26 02 2008 at 21:24 schreef filantroop:
Dat zal dan niet Norbertus Ludovicus Franciscus van Aken zijn, Belg en tweede kamerlid voordat La Muette de Portici een eind aan Groot-Nederland maakte, en de goede man ons parlement verlaten moest. Inmiddels ook uit de politiek gestapt, naar men aanneemt wegens overlijden.
Hoewel, in de senaat zien ze er trouwens ook minnetjes uit. Er is er zelfs een senator waar de lijkschouwer even langs moet om met een speldenprik te onderzoeken of die al aan opvolging toe is.
op 26 02 2008 at 21:28 schreef JvA:
Filantroop: Nee, het is die man van de partij voor de Waarheid. Wie is die senator?
op 26 02 2008 at 21:42 schreef filantroop:
Jan, na toegezegd te hebben de naam ongenoemd te laten ben ik aan geheimhoudingsplicht gehouden. Voor je het weet heb je Spong aan je pantalon wegens haat zaaien.
op 27 02 2008 at 05:00 schreef leo:
Mooi stuk.
Misschien ook eens aardig om iets op zoeken over het verschijnsel ‘Spaanse Brabander’, restant groepen van Spaanse soldaten van de 80-jarige oorlog in de omgeving van Vught. Waar mijn over-gootmoeder en over-grootmoeder vandaan kwamen voordat ze in de jaren 20 naar Den Haag verhuisden. Met gitzwart haar en donkere ogen waar zelfs de blonde genen van mijn grootvader uit Keulen niet tegen opkonden.
Veel Brabanders en daaronder ook Spaanse Brabanders zijn eind 19de begin 20ste eeuw naar Den Haag verhuisd. Dit heeft mogelijk nog lang een stempel gedrukt op de typisch Haagse tongval in wijken als Schilderswijk, Laakkwartier en Regentesselaan en omgeving. Als afstammeling van een Spaanse Brabander en als voormalig bewoner van de Paulus Potter straat heb ik de roemruchte familie de N.. in dezelfde straat altijd een beetje als gen-genoten beschouwd.
op 27 02 2008 at 10:07 schreef filantroop:
De Haagse tongval is zeker een interessant gegeven. Of die in de Haagse prachtwijken beïnvloed werd door voormalige externen uit andere delen van het land, lijkt me echter niet erg aannemelijk.
Met het zogenaamde bekakte Haags doet zich een heel ander fenomeen voor. Zo zijn er gebruikers van dat type tongval die doodleuk uit Limburg of Friesland afkomstig zijn, en meteen hemel en aarde bewegen om het bekakte Haags te beheersen. Want wie het niet beheerst kan inpakken en wegwezen in de gezelschappen van Shell-weduwen. Geen bridge, golf en sherry-comités op de late middagen. Ja, die dames, ik ken ze maar al te goed in het Haagse. Ze zijn nauwelijks vooruit te branden, en soms slechts door hun spaniël voortgetrokken nog in beweging te krijgen. Ze zitten mij te vaak aan het gebak in de lunchroom van Maison de Bonneterie.
Dus fluks de tong gladgestreken met het strijkijzer, een malta in de magnetron en zodra die dampt voorzichtig over de tong tegen de huig aanschuiven en vervolgens: het Spaanse graan heeft de orkaan doorstaan prevelen voor de beslagen spiegel.
Tussen dit volkje verkerend was ik er eens getuige van tijdens één van mijn bezoeken aan het Mesdagmuseum, dat een sterk geperkamenteerde dame een suppoost aansprak met: Kun u mij vertellen waar de Moves hangen?
Waarop de man reageerde met: Mevroy, zeg u maar gewoon Mauve.
Met een in Boldoot gedrenkt zakdoekje heeft men haar bij moeten brengen.
op 27 02 2008 at 10:21 schreef Hosseyn:
Wellicht is de Vlaming ook beïnvloed door de Zeeuwse negers; luister nog maar eens naar de ‘w’s’ van Jacques Brel. Komt dit niet voort uit een Afrikaanse embouchure?
op 27 02 2008 at 10:21 schreef leo:
@filantroop
Waarom minder aannemlijk, het brabants klinkt toch echt heel specifiek en dat leeft door na migratie naar de industriele riool wijken rond het Hollands Spoor in Den Haag.
De rest van uw commentaar brengt mij op de theorie dat plat-haags en kak-haags twee zijden van een medaille vormen, in een overdreven drang van de boven en de onderklasse om zich van elkaar te onderscheiden, met als fysieke scheidslijn (probeer dat maar eens uit te spreken) de Laan van Meerdervoort.
Klikt bekend, die overdreven drang om zich van elkaar te onderscheiden.
op 27 02 2008 at 10:24 schreef Hosseyn:
Leo: in de voormalige oostbloklanden doet zich de afgelopen twee decennia zo’n drang voor. Ieder volk wil zichzelf nadrukkelijk profileren via de taal.
op 27 02 2008 at 10:47 schreef filantroop:
Het leek mij niet aannemelijk omdat niet alleen Brabanders zich gedurende de vorige eeuw in de Haagse prachtwijken vestigden, maar talrijke andere binnen- en buitenlanders, wat niet heeft kunnen verhinderen dat het platte Haags nog steeds in tamelijk geconserveerde staat gebleven is. Het is natuurlijk wel zo dat er linguïstieke invloeden uitgewisseld zijn. Een taal, dialect of tongval is nooit een stationair gegeven en maakt altijd ontwikkeling door.
Dat zie je bij onze vorstin, die naar gebleken is de r inslikt. Nu maar hopen dat ze dr malta op een dag inslikt want na haar verscheiden mogen we haar weer een hoe. (gut, nu slik ik zelf de r in) noemen.
op 27 02 2008 at 10:51 schreef Hosseyn:
Control yo’ ho’ man!
op 27 02 2008 at 11:49 schreef Loor:
"Ja, die dames, ik ken ze maar al te goed in het Haagse. Ze zijn nauwelijks vooruit te branden, en soms slechts door hun spaniël voortgetrokken nog in beweging te krijgen. Ze zitten mij te vaak aan het gebak in de lunchroom van Maison de Bonneterie. Dus fluks de tong gladgestreken met het strijkijzer, een malta in de magnetron en zodra die dampt voorzichtig over de tong tegen de huig aanschuiven en vervolgens: het Spaanse graan heeft de orkaan doorstaan prevelen voor de beslagen spiegel."
Mijn stiefmoeder (de kwaadaardige en inderdaad hevig bridgende variant) ten voeten uit, Filantroop. Behalve dat ze niet in het Haagse woont. Godallemachtig, wat wil ik graag over haar schrijven.
Jan, excuses. Helemaal off topic.
op 27 02 2008 at 12:01 schreef JvA:
Loor: Geen probleem hoor – blessed are the mavericks.
op 27 02 2008 at 12:03 schreef Hosseyn:
@Loor
Wat weerhoudt je ervan om over haar te schrijven?
op 27 02 2008 at 12:19 schreef Loor:
Hos, wellicht een keer in de derde persoon. Pure horror…
op 27 02 2008 at 12:30 schreef filantroop:
Een stiefmoeder heb ik nooit moge hebben Loor, maar uit de vele beschrijvingen die mij daarover ter ore kwamen van de zijde van de slachtoffers zou ik zon mens nog voor ze in de walm van een bridgetafel haar hoofd in een zwanenzang op het groene vilt had laten neerstorten, gewurgd hebben met haar eigen jarretelle. Maar ja, meestal dragen stiefmoeders die niet. Hooguit een korset om het vlees nog enigszins bij elkaar te houden. En met een korset sla je zelfs geen deuk in een pakje Zeeuws Meisje.
op 27 02 2008 at 12:32 schreef Hosseyn:
Er zijn vast ook wel steph-milfs.
op 27 02 2008 at 12:36 schreef Loor:
"Loor: Geen probleem hoor – blessed are the mavericks."
Dat is waar ook, Jan. Ik ben nog steeds mijn hersens aan het kraken.
Filantroop, jij moet in het standaard ziekenfondspakket worden opgenomen. Onder alternatieve therapieën die volledig worden vergoed.
op 27 02 2008 at 16:53 schreef filantroop:
Ach Loor, ik heb me al eens opgegeven als vrouwenarts, na gestudeerd te hebben aan de universiteit waar ook Charles Schwietert zijn academische graad niet gehaald heeft.
Maar ja, kon ik weten dat Anja Meulenbelt zich als eerste patiënt zou melden.
Na in de wachtkamer eerst drie jaargangen Avantgarde gegraasd te hebben gingen mijn kostbare karpetten eraan. Je begrijpt wel dat ze door een acute aanval van indigestie een schoonmaakteam een vol etmaal werk gegeven heeft.
Waarvoor ze mijn praktijk bezocht weet ik nog steeds niet. Misschien was ze geïnspireerd door het tegenfilmpje van haar eigen partij, waarin een bejaarde dame zich hangende aan een looprek uitkleedt.
Ik ben daarna maar een praktijk als medium begonnen. Helaas is bij een seance mijn Biedermeier-tafel waaraan drie gehypnotiseerde Haagse freules vastgeklampt zaten, door het venster gegaan.
Ik ben nu op de vlucht en zit deze tekst op mijn laptop te schrijven net op het moment dat een politieteam met getrokken handwapen mij tracht te
op 27 02 2008 at 17:38 schreef Loor:
"Helaas is bij een seance mijn Biedermeier-tafel waaraan drie gehypnotiseerde Haagse freules vastgeklampt zaten, door het venster gegaan."
Ha ha ha…Filantroop, mijn veren zijn bijna op. Er zit zo langzamerhand een hele pluimveehouderij in je ’touche’.
RSS