Over Jezus

Thomas Colignatus

Jona Lendering heeft aangekondigd dat hij aan een boek over Jezus werkt dat hij in de komende paar jaar hoopt te laten verschijnen. Lezers van zijn weblog worden op de hoogte gehouden van de ontwikkelingen. Wie Jona een beetje kent kan nauwelijks wachten tot het af is. Jona weet ongelooflijk veel over de oudheid en paart nuchterheid aan creatieve inzichten. Na Jona zal ons begrip van Jezus niet meer hetzelfde zijn. We mogen hopen op een grotere impact dan bij de Jezus van Paul Verhoeven of het bijbel-boek van Marcel Hulspas.

Mijn eigen boek De eenvoudige wiskunde van Jezus (2012) verscheen vorig jaar. Hier ben ik teleurgesteld dat de impact nog zo gering is. Ik verkeer natuurlijk niet in de spraakmakende kringen voor geschiedenis en theologie zoals Verhoeven, Hulspas of Lendering, maar ik kies wel een ongebruikelijke invalshoek. Volgens mij heb ik iets te pakken dat voor het begrip van religie in het algemeen en het christendom in het bijzonder belangrijk is. Hoe dat zit, kun je het beste begrijpen door De eenvoudige wiskunde van Jezus inderdaad te lezen.

Jona’s boek is nog niet af dus laat ik drie punten aanstippen waarover hij op zijn website heeft geschreven. Misschien kan hij daar nog iets mee.

1. Besnijden of dopen

Jona wijdt drie columns aan het verschil tussen het aloude joodse geloof en het nieuwe christendom van met name Paulus. Hij bekent eigenlijk niet te begrijpen hoe het zit: “Zo komt de vraag op waar het verschil dan zit – of, iets preciezer gezegd, wat het verschil is volgens Paulus. Ik beken dat ik op dit moment moeite heb met de materie, die betrekkelijk nieuw is voor me. (…) Kortom, ook al heb ik niet het gevoel de discussie werkelijk in de vingers te hebben gekregen (…)”.

Volgens mij is het cruciale verschil dat joden besnijden en dat de christenen van Paulus overgingen tot dopen, opdat hun kerkgemeenschappen ook toegankelijk werden voor Grieken en Romeinen die besnijden een barbaars gebruik vonden. Wanneer je vervolgens verschillende gemeenschappen hebt, ontstaat daarboven ook weer een theologische laag, waarbij de joden bijvoorbeeld het Nieuwe Testament niet erkennen. Het lijkt me echter onjuist om het diepe verschil te zoeken in deze theologische fijnproeverij (bijv. omdat Paulus ook nog niet de beschikking had over dat Nieuwe Testament).

2. De historische Jezus

Een kernvraag is of Jezus wel of niet bestaan heeft. Dat wil zeggen als historische persoon. Of Jezus ook de zoon van God was, kunnen historici natuurlijk niet beoordelen. Jona schrijft over de ‘historische Jezus’ alsof die inderdaad bestaan heeft en verwijst daarbij naar het boek van John P. Meier, A Marginal Jew. Rethinking the Historical Jesus.

Mijn bevinding is echter dat we waarschijnlijk nooit zullen weten of Jezus wel of niet bestaan heeft. Het verleden lost op in een mist, en er is te weinig bekend. Ik heb Meiers boek niet gelezen want ik vond de kritische evaluatie door Gary Goldberg. Het gaat hier met name om de wijze waarop Meier omgaat met het zogenaamde Testimonium Flavianum.

Met deze naam wordt de korte tekst aangeduid die de historicus-propagandist Flavius Josephus rond het jaar 80 na Christus over de sekte der christenen schreef. De kernvraag is of Josephus uit eigen ervaring schreef en zo een onafhankelijke bron is, of dat hij zich baseert op teksten van de christenen zelf.

Cirkelredenering

Goldberg ziet veel parallellen tussen het Testimonium en het verhaal van de Emmausgangers. Het één kan op het ander gebaseerd zijn, of andersom. Het valt op dat Meier alle details weglaat waarover gemakkelijk controverse kan ontstaan, plus dat hij laat staan dat Jezus bestond en door Pilatus is veroordeeld tot het kruis. Hierdoor zou zijn vastgelegd dat Jezus historisch was.

Jezus’ claim dat hij de zoon van God was, is een andere. Maar, tenminste zou er een Jezus zijn. De aanpak van Meier is dubieus. Goldberg meent dat Meier een cirkelredenering heeft, en dat komt bij mij geloofwaardig over. Meier veronderstelt dat Josephus geen christelijke teksten gebruikte, maar zoiets lijkt me onbewijsbaar. Meier concludeert dan dat hij een onafhankelijke historische beschrijving geeft. Zijn conclusie is ook zijn veronderstelling, en dat kan natuurlijk niet. Echter, Jona acht Meiers reconstructie definitief: “This article settles the matter.” Maar Jona lijkt dus nog geen rekening te houden met Goldberg.

3. Deisme, agnosme of atheisme

Meier is een priester en een gelovig mens, en heeft de verleiding om wetenschap en geloof te verwarren dus niet kunnen weerstaan. Er zijn hier vervolgens allerlei misverstanden en vogels van allerlei pluimage. Zo zijn er ook felle atheïsten die alle geloof in “bovennatuurlijke” verschijnselen bestrijden – wat ook weer niet helemaal logisch is.

Van belang is immers ook de wiskundige abstractie. In de wiskunde is een cirkel een abstracte notie die niet in de tastbare of zichtbare werkelijkheid te vinden is. Op dezelfde wijze zou je een “ziel” kunnen opvatten als zoiets abstracts, en ligt de weg open om daarin een systematiek of geloof te ontwikkelen. Persoonlijk zie ik daarin vooralsnog weinig in, want van een abstracte cirkel is mij wel duidelijk hoe dit voor concrete vragen nuttig is, maar voor een abstracte “ziel” zie ik nog geen concrete toepassingen. Maar mensen zijn natuurlijk vrij om te kijken of deze abstractie tot iets leidt.

Een belangrijk inzicht is dat het bestaan van (een) god nooit wetenschappelijk bewezen of weerlegd kan worden. Er is geen experiment dat hier iets kan aantonen, want er is altijd wel weer een verklaring te vinden dat naar het resultaat toeredeneert. Wie zoekt naar een goede definitie voor (een) god komt eigenlijk uit bij het resultaat van Spinoza dat er geen verschil tussen god en “de natuur” valt te maken (of ons model van de natuur).

Wetenschappers zijn agnosten

De wetenschappelijke houding is derhalve agnost te zijn (“we weten het niet”). Wetenschappers kunnen ook een persoonlijke mening hebben. Persoonlijk ervaar ik geen geloof in een god, dus mijn persoonlijk geloof is atheïsme. Zulk persoonlijk geloof is in het algemeen niet relevant, behalve dat je het kunt melden opdat anderen alert kunnen zijn op mogelijke oneigenlijke invloed op je wetenschappelijke bijdragen.

Over deze aspecten heb ik op de website van Jona nog niets gevonden, maar mogelijk heb ik niet goed gezocht. Het lijken me wel nuttige inzichten over wetenschap en geloof, agnose of atheïsme, abstractie of concreetheid.

Thomas Colignatus (1954) is econometrist en leraar wiskunde. Zijn boek De eenvoudige wiskunde van Jezus ligt niet in de boekhandel maar is wel beschikbaar op internet.

Thomas Cool/Colignatus, 18.10.2013 @ 09:10

[Home]

19 Reacties

op 18 10 2013 at 10:18 schreef Ruud van Gerrevink:

“Persoonlijk ervaar ik geen geloof in een god, dus mijn persoonlijk geloof is atheïsme.”

Het is een cliché, maar toch: het niet geloven in een god is net zo min een geloof als het niet verzamelen van postzegels een hobby is.

op 18 10 2013 at 10:24 schreef Peter:

het niet geloven in een god is net zo min een geloof als het niet verzamelen van postzegels een hobby is.

Wel als de niet-verzamelaar de hele dag loopt rond te bazuinen dat hij geen postzegels verzamelt, en dat postzegels verzamelen belachelijk is, en als hij elke postzegelverzamelaar, of persoon die het recht van postzegelverzamelaars om postzegels te verzamelen verdedigt, aanklampt om ‘m breedsprakerig aan z’n kop te zeiken over de zinloosheid van postzegels verzamelen.

op 18 10 2013 at 10:57 schreef MNb:

“we waarschijnlijk nooit zullen weten”
We weten nooit iets, dus dit is een betekenisloze uitspraak. De vraag is welke hypothese het beste bij de bekende historische data past. De enige serieuze historicus die de historiciteit van Jezus ontkent is Richard Carrier. Dan hebben we nog de amateur en antitheoloog Earl Doherty. De rest zijn samenzweringstheoretici.
Wat ze allemaal, behalve Richard Carrier wellicht, vergeten is dat ze niet alleen negatief bewijs moeten aandragen, maar ook positief bewijs voor een geïntegreerde theorie over het ontstaan van het christendom zonder Jezus. Dat laten ze na. In plaats daarvan gebruiken ze liever drogredenen die ook onder creationisten en klimaat”skeptici” populair zijn. Je presenteert er zelf één:

“en heeft de verleiding om wetenschap en geloof te verwarren dus niet kunnen weerstaan”
Dat is een non-sequitur. Als dit waar zou zijn zouden alle gelovige biologen creationisten zijn.

Ah, PB is er één van “die vervelende atheïsten moeten hun kop houden als religieuzen hun hoogstpersoonlijke Absolute Waarheid moeten verkondigen.”
Wen er maar aan. Atheïsten gaan net zo min weg als moslims uit Nederland, waar een ander slag mensen zich net zo aan erger

op 18 10 2013 at 11:04 schreef Peter:

Ah, PB is er één van “die vervelende atheïsten moeten hun kop houden als religieuzen hun hoogstpersoonlijke Absolute Waarheid moeten verkondigen.”

Nee hoor, PB is er één die atheïsme onder de wereldreligies schaart.

op 18 10 2013 at 11:20 schreef Jan Fré Boven:

Ik heb het boek besteld. Ben wel nieuwsgierig wat voor eenvoudige wiskunde Jezus er op na hield. Paul Verhoevens boek heb ik hier ook. Ach, en als we het dan toch over boeken hebben over Jezus: neem het tweede boek van Klaas Hendrikse eens ter hand. “God bestaat niet en Jezus is zijn zoon”. En “Het raadsel van Damascus” van Lena Einhorn, waarin zij stelt dat Paulus en Jezus best eens dezelfde persoon geweest kan zijn.

op 18 10 2013 at 12:43 schreef Peripateet:

De stellingen ‘er bestaan kabouters’ en ‘er bestaan geen kabouters’ zijn logisch niet symmetrisch: de eerste stelling kan niet ontkracht worden, de tweede wel.

In de natuurwetenschap geldt de vuistregel – analoog aan Occam’s razor – dat we grootheden niet gratuit moeten toevoegen.

Ergo, iemand die zichzelf vanuit natuurwetenschappelijk perspectief een agnost noemt, moet vanuit epistemologisch pespectief ook atheist zijn: zo lang we geen aanwijzingen, bewijs, uitsluitsel hebben, moeten we gevoeglijk aannemen dat kabouters niet bestaan.

Agnosticisme vanuit natuurwetenschappelijk perspectief is dus een vorm van hypocrisie. Maar goed, zo lang die hypocrisie de verstandhouding tussen gelovigen en niet-gelovigen verbetert, is er waarschijnlijk niets mis mee. Een vorm van beleefd afstand houden.

op 18 10 2013 at 14:46 schreef Thomas E:

@ Peripateet
“moeten we gevoeglijk aannemen dat kabouters niet bestaan”.
‘Aannemen’ is wat anders dan ‘zeker weten’, Peripateet. Dus agnosten zijn zo hypocriet nog niet, toch?

op 18 10 2013 at 15:59 schreef Peripateet:

@Thomas E

‘Aannemen’ is zo dicht bij ‘zeker weten’ als wij menselijkerwijs kunnen komen. Alle kennis en kunde berust in ultimo op axioma’s.

Gelovigen weten zeker dat er een opperwezen bestaat. Atheisten weten zeker dat er geen bestaat. Agnosten zeggen dat ze het niet weten – het zijn de Willem de Zwijgers van de geloofsdiscussie.

Maar een natuurwetenschappelijke positie zou agnostisch atheisme moeten heten: we nemen aan dat er geen opperwezen is in – doorgaans weinig gespannen – afwachting van aanwijzingen voor het tegendeel.

op 18 10 2013 at 18:37 schreef dewanand:

namaste Peter en Fnaakter,

hier iets uit zwart occult Holland, van de hindoestanen en negers met een surinaamse achtergrond. Pikant is dat een van mijn boezemvriendinnen zelf expert is mbt tantra en winti.

Het gaat om een winti deskundige, baaswaterval en het bijzondere is dus dat de negers een soort Winti Bijbel hebben ontwikkeld nu waarin Jezus ook voorkomt en dit gebruiken zij bij de zwarte pinkstergemeenten, compleet met amuletten, wasi’s (kruidenbad om boze geesten te verjagen), smoko oso (met heilig rook geesten verjagen uit je flat appartement, nou peter kijk uit he als witte geest).

info deze site:

http://www.baaswaterval.nl

En ok, ik geloof in ALtecrea en Wieroe ook dus wij geloven in hogere machten, geesten, yorka’s, bakroes, asimmas, en boze, grootgeschapen, lange, superieure blanke geesten.

Jezus was een mislukte arme timmerman en via preken wilde hij wat extra geld zwart verdienen in het Romeinse rijk. Jezus moest liegen om zijn doekoe binnen te halen he met maria en judas en hierom is 90 procent van de bijbel een leugen. zo simpel is het. Wieroe vertelde mij dit via gecodeerde data files uit zijn katten genen.

dewanand en Wieroe
hindoe fundamentalisten

op 18 10 2013 at 21:08 schreef Thomas E:

Een agnost is iemand die meent dat het bestaan of niet bestaan van een hogere macht niet aangetoond kan worden. Hetzij omdat onze hersenen daar in hun huidige evolutiestadium nog niet toe in staat zijn, hetzij omdat er misschien parallelle werkelijkheden bestaan; zoals bijvoorbeeld de bacteriën in onze darmen geen besef hebben van ons lichaam als geheel. Ik zou dit niet de Willem de Zwijgers van de geloofsdicussie willen noemen. De zekerweters nemen m.i. een makkelijker positie in.

op 18 10 2013 at 21:14 schreef Thomas Colignatus:

@Peripateet: Wetenschap verklaart gevolgen uit oorzaken. Een “deus ex machina” is geen verklaring. Dus wetenschap heeft een atheistische methode. Maar als wetenschapper kun je agnost blijven: want wetenschappelijk is er geen bewijs dat er geen god zou zijn. Is een geloof wel vast te pinnen op zo’n definitie ?
@Ruud: Ja, die hobby van niet-verzamelen van postzegels ken ik. Maar die parallel naar atheisme is niet direct te leggen. Ik definieer me niet als atheist. Ik zeg alleen dat ik geen postzegels verzamel.
@MNb: Zie EWVJ voor een “positief bewijs voor een geïntegreerde theorie over het ontstaan van het christendom zonder Jezus”.

op 19 10 2013 at 08:45 schreef Mas Rob:

Peripateet schreef: “Gelovigen weten zeker dat er een opperwezen bestaat.”

Dat is wat al te simpel gesteld. Gelovigen zouden kunnen tegenwerpen dat begrippen als “zijn” en “bestaan” enkel betekenis hebben in gods schepping en tekort schieten als beschrijving of attribuut van een transcedent opperwezen. Zo als ik het begrijp is voor vele gelovigen religie geen geen spelletje welles-nietes, maar een vertrouwen in gods bedoeling met de wereld en vertrouwen op zijn goedwillendheid.

Dat onwrikbaar vertrouwen maakt ze vaak zo irritant, niet hun godsbegrip.

op 19 10 2013 at 12:41 schreef Hans:

Ik vat samen: geloven in god is een geloof, atheïsme een hobby. Klopt wel zo’n beetje, denk ik.

op 19 10 2013 at 17:55 schreef Niels:

Alleen een gelovige in een hogere machten kan met droge ogen beweren dat atheïsme een godsdienst is. Net zo min als hoger machten neem ik die bewering serieus.

op 19 10 2013 at 22:02 schreef Benedictus:

Ik denk niet dat we hier echt uitkomen. Zeer velen zullen het geprobeerd hebben en nog gaan proberen. Er zullen altijd vragen blijven, daarom is het een geloof.

Het lijkt mij dat er wel aanwijzingen te over zullen zijn. Je moet van goede huize komen om dat allemaal te verzinnen, zodanig dat er al vele eeuwen in geloofd wordt.

op 20 10 2013 at 09:21 schreef Thomas Colignatus:

@Benedictus: “Het lijkt mij dat er wel aanwijzingen te over zullen zijn. Je moet van goede huize komen om dat allemaal te verzinnen, zodanig dat er al vele eeuwen in geloofd wordt.” Dat is echter wel de verklaring die ik in mijn boek documenteer. In het oude Egypte bestonden er 2000 jaar voor Christus al “passiespelen”, waarin ritueel werd voorgesteld dat de god Osiris stierf en als Horus, de zoon van God, herboren werd. Het lichaam van Osiris wordt door zijn broer in stukken gereten en over het land verspreid, maar zijn zus / vrouw herstelt het weer. Wanneer eerst Grieken en dan Romeinen het land invallen en de godsdienst moet worden aangepast aan de nieuwe goden, dan kan een nieuwe liturgie samengesteld worden, nu met een Romeins kruis, en ook een Maria rondom de herrijzenis. Deze gang van zaken (“syncretisme”) lijkt me waarschijnlijker dan dat er historisch een persoon als Jezus heeft bestaan. Een mythe of sprookje, zoals Roodkapje eigenlijk het verhaal van een zonsverduistering met rode maan is. De Romeinen zullen wel allerlei opstandige predikers de kruisdood hebben laten sterven, maar het verhaal van specifiek Jezus is te gestyleerd om wetenschappelijk geloofwaardig te zijn.

op 20 10 2013 at 10:13 schreef Thomas E:

“te gestyleerd om wetenschappelijk geloofwaardig te zijn”
Nota bene de Joden zelf geloven het ook niet. Het is als ‘little Hans Brinkers’ die met zijn vinger(s) in de dijk een Hollandse watersnood wist te voorkomen. Amerikanen lopen weg met het verhaal, wij Nederlanders vinden het romantische larie.

op 21 10 2013 at 09:23 schreef Thomas Colignatus:

@Roodkapje: Ik schreef “zonsverduistering” maar dat moet “maansverduistering” zijn. http://nl.wikipedia.org/wiki/Maansverduistering

Interessant boek. Helaas is het voor mij lang niet altijd even leesbaar.