Restzetels
Thomas Cool
Illustratie: Frank Frazetta
Bij de verkiezingen krijgen grote partijen de bonus van de zogenaamde restzetels, en hoe groter hoe meer. Het ging in 2006 uiteindelijk om 10 van de 150 zetels, geen klein aantal, vooral wanneer een coalitie kan afhangen van marges rondom de 76 zetels. De vorige coalitie van CDA, PvdA en CU haalde slechts 75 zetels maar met de restzetels werd het 80. In politiek Den Haag bestaat er weerstand tegen bankiers met bonussen maar zelf kan men er dus ook wat van.
Dit betoog heeft een politieke en technische kant. Technisch gaat het om het verdelen van zetels aan de hand van de stemuitslag. Doorslaggevend is de kiesdeler: het gemiddeld aantal stemmen per zetel, in 2006 waren dat circa 65000 stemmen. Een groot aantal kleine partijtjes haalde deze kiesdeler niet en kreeg dus geen zetel. Samen met blanco en ongeldige stemmen ging het in totaal om 2 van de 150 zetels. Daarnaast halen partijen gewoonlijk niet genoeg stemmen om een zetel vol te maken. Bijvoorbeeld haalde de Partij voor de Dieren net niet genoeg stemmen voor een derde zetel. Al met al ging het hier om 8 zetels. In totaal waren zo 10 zetels niet gedekt door een hele kiesdeler. In Nederland worden deze restzetels verdeeld via de methode van de grootste gemiddelden. Dit is ten voordele van de grote partijen. In 2006 kreeg het CDA er 2 zetels bij, de PvdA ook 2 en de CU 1 zetel, samen dus 5. Een nipte minderheid van 75 zetels werd een confortabele meerderheid van 80 zetels.
Het voorgaande is een technische aanpak maar er liggen natuurlijk politieke keuzes aan ten grondslag. Klaarblijkelijk is het een bewuste politieke keuze om grote partijen te bevoordelen. Je kunt ook redeneren dat iemand die op de Partij voor de Dieren stemt beslist niet zal willen dat die stem naar CDA of elders doorgeschoven wordt. Dan is de zuivere conclusie dat die 10 zetels beter leeg kunnen blijven, of vervangen door een gekwalificeerde meerderheid van 50% * 150 / 140 = 53.6% of 81 zetels. Bij zo’n zuivere aanpak had de coalitie nog net te weinig gehad: ofwel een aantal van 75 zetels in een parlement met 10 lege zetels ofwel een aantal van bijv. 80 zetels maar met gekwalificeerde stem van 81 zetels. De conclusie is dat de vorige coalitie eigenlijk te weinig draagvlak had zodat het ook niet verwonderlijk is dat het kabinet impopulair werd.
Wat ik hier de zuivere aanpak noem gaat uit van respect voor de uitgebrachte stem. Vanuit deze aanpak kunnen kiezers een proteststem uitbrengen zonder de angst dat deze stem verloren gaat. De gekozen partijen worden scherper gedwongen om met elkaar samen te werken en oplossingen te verzinnen die breder gedragen worden. Tegenover deze zuivere aanpak staat de huidige situatie waarin bevorderd wordt dat grotere partijen nog groter worden. Het gaat in de huidige situatie minder om het zoeken naar een breed draagvlak maar om het bereiken van een zo klein mogelijke coalitie vanaf 76 zetels om dan de eigen politieke wensen erdoor te drukken.
In de huidige discussie wordt vaak geklaagd dat het moeilijk zal zijn om een “werkbare coalitie” te vormen. Afgelopen maart klonk deze klacht luider maar nu de kiezers weer wat naar de grotere partijen toekruipen horen we het iets minder. In een bepaald opzicht is het een rare klacht. Willen we echt dat een kleine meerderheid er een beleid doordrukt waarin een grote minderheid tegen is? Zou het niet veel logischer zijn om juist naar afspiegelingskabinetten te streven waarin partijen hun accenten kunnen bijdragen en waarbij het parlement de controle kan uitoefenen zonder coalitiedwang en de dictatuur van een coalitieaccoord waarin bijna alles voor vier jaar wordt vastgelegd ? Vaak wordt gesteld dat een brede coalitie niet mogelijk zou zijn: maar dat ligt aan de eisen die er gesteld worden. Bij een hogere lat zullen politici hoger springen, anders kan men geen minister worden.
Ik heb al vaker gesteld dat mensen die over democratie schrijven vaak ernstig verdwaald zijn, D66 voorop, en dat blijkt weer wanneer we naar deze kwestie van de verloren stem en de restzetels kijken. Verbetering van de democratie is niet zo moeilijk maar je moet het wel willen, en die wil moet er vooral uit blijken dat je de zaak bestudeert.
Details in Colignatus (2010), “Single vote multiple seats elections. Didactics of district versus proportional representation, using the examples of the United Kingdom and The Netherlands”. Zie ook “De ontketende kiezer”.
Thomas Cool/Colignatus, 02.06.2010 @ 07:59
12 Reacties
op 02 06 2010 at 09:12 schreef colliding positron:
Als Cools voorstel aangenomen wordt kan dat leiden tot een islamitische theocratie. Wat gebeurt er namelijk als het politieke landschap zo versplinterd raakt dat geen enkele partij de kiesdrempel haalt?
Cools voorstel vereist dan delen door nul. Volgens een reageerder op godvoordommen.nl kan alleen Allah dat.
op 02 06 2010 at 10:12 schreef Tweets die vermelden Frontaal Naakt. » Restzetels -- Topsy.com:
[…] Dit blogartikel was vermeld op Twitter door Politiek Next en Politiek Next, Peter Breedveld. Peter Breedveld heeft gezegd: Schaf de politieke bonuscultuur rond de restzetels af: http://tinyurl.com/3xj3vu2 […]
op 02 06 2010 at 11:17 schreef babs:
Prima stuk.
Colliding Positron,
Het probleem dat je schetst bestaat nu ook al. Een partij die de kiesdrempel niet haalt, kan nooit in de kamer komen. Als 0 partijen de kiesdrempel halen, dan denk ik dat er nieuwe verkiezingen nodig zijn (maar zeker weten doe ik dit niet). Haalt slechts één partij de drempel, dan krijgt die partij zelfs met slechts 1% van de stemmen 150 zetels. Bij Cool krijgt die ene partij met 1% maar één zetel. Dat is net zo goed een absolute meerderheid, maar in elk geval een stuk goedkoper.
op 02 06 2010 at 18:47 schreef M.Nieuweboer:
Hoe dan ook gaan er stemmen verloren. Als x stemmen genoeg waren voor 10 zetels, dan is de ene stem die x + 1 uitmaakt verloren. De vraag is dus wie je wilt bevoordelen, de grote of de kleine partijen. Zetels leeglaten maakt daarvoor niets uit. Het enige practische effect daarvan is dat er naar verhouding meer kamerleden nodig zijn om de regering aan een meerderheid te helpen. Hoera.
op 02 06 2010 at 19:03 schreef Marco Knol:
Afgezien van het feit dat er, zoals M. Nieuweboer al schrijft, altijd stemmen verloren gaan dienen verkiezingen en de verdelingsmechanismen ook eenvoudig te begrijpen zijn. Het Nederlandse systeem voldoet daar naar mijn mening prima aan.
op 02 06 2010 at 19:05 schreef babs:
Je zou in absolute aantallen kunnen werken. Dat betekent dat de partij met de meeste stemmen die niet tot een zetel leidden allereerst een extra zetel krijgt en vervolgens de volgense. Met 10 restzetels komt dat er in de praktijk op neer dat elke partij die de kiesdrempel haalt er automatisch 1 zetel bij krijgt. Maar dan moet het ook op zijn. Een tweede restzetel is altijd onrechtvaardig. Ik vind een extra zetel, bebaseerd op één stem (dus kiesdrempel +1 vote) eigenlijk ook niet zo goed. Dus als je persé het niet als Heer Cool wil organiseren, dan kun je maximaal één restzetel krijgen, maar alleen als je de kiesdrempel hebt gehaald en je voor zeker een halve zetel genoeg stemmen hebt. In de praktijk komt dat er waarschijnlijk op neer dat niet 10 (zoals bij Cool), maar 5 zetels leeg blijven. En dat is prima. Ik denk dat Cool daar ook mee kan leven. De kern van zijn verhaal lijkt me toch te zijn dat het absurd, ondemocratisch en onwenselijk is dat er ooit meer dan één restzetel naar een partij kan gaan.
op 02 06 2010 at 23:12 schreef Jona Lendering:
Dit soort artikelen lees ik nou graag. Chapeau.
op 03 06 2010 at 12:45 schreef G!:
Is het niet nog veel fijner om die zetels (en ministersposten en wat al niet) gewoon te verdelen middels een open veiling op basis van stemmen? Ok, het wordt een beetje een soort pokertoernooi op die manier, maar in essentie is het dat toch al. Het is bovendien spannend om naar te kijken en ’t scheelt ook een hoop geouwehoer als het op formeren aankomt!
op 03 06 2010 at 12:56 schreef Thomas Colignatus:
@babs: de methode van de absolute aantallen wordt de methode van de “grootste overschotten” genoemd, zie http://www.kiesraad.nl/nl/Onderwerpen/Uitslagen/Toewijzing_zetels.html. Je keuze om de grens bij een halve zetel te leggen is net zo arbitrair als andere keuzes. De kern van mijn betoog ligt echter niet bij het verschijnsel dat meer dan een restzetel naar een grote partij kan gaan. Wanneer je kiest voor een bepaalde (wiskundige) manier om een verdeling van stemmen af te beelden op een verdeling van zetels zou dat kunnen gebeuren. De kern ligt eerder bij de gedachte “een restzetel is geen zetel”. Dus beter leeg laten of een gekwalificeerde meerderheid. Een partij die 199% van de kiesdeler haalt krijgt maar 1 zetel en draagt met 99% bij aan leegte (of, als de zetel wordt toegewezen, aan de verhoging van het niveau voor de gekwalificeerde meerderheid). Ben je bereid om als je de grens bij een halve kiesdeler legt, ook de 50% norm te verlaten ?
op 03 06 2010 at 14:34 schreef babs:
Ik heb 1 ding verkeerd begrepen wellicht?
Als er 140 zetels bezet zijn, kan een coalitie volgens jou dan regeren met steun van 71 kamerleden of zijn dan nog steeds 76 kamerleden nodig? In geval je het laatste vindt, daar ben ik het niet mee eens.
Mijn recht op rechtszetels boven de 50% (met een maximum van 1 en zolang de voorraad strekt) is niet totaal arbitrair. Het is een eerlijke afronding. Jij laat 650.000 stemmen verloren gaan, ik slechts de helft ervan.
op 03 06 2010 at 18:29 schreef herman van der helm:
http://www.stemniet.nu lost alles op.
op 03 06 2010 at 22:15 schreef Thomas Colignatus:
@babs: (a) Met 140 veroverde zetels en 10 lege blijft gelden dat een meerderheid alleen ontstaat bij 76 of meer. (b) Deze situatie is gelijkwaardig aan wanneer je alle zetels vult bijv. met grootste overschotten, en dan een gekwalificeerde meerderheid van 81 of meer te hanteren. Vergeleken met (a) en (b) is jouw voorstel om halve zetels naar boven af te ronden een soort tussenweg omdat je nog lege zetels kunt houden en nog niet gezegd hebt of je gekwalificeerde meerderheid hanteert. Het is niet juist te stellen dat ik 650.000 stemmen verloren laat gaan. Ik concludeer dat een stem voor de Partij voor de Dieren geen stem voor het CDA is, of een stem voor het CDA geen stem voor de SP is, zodat *noodzakelijkerwijs* iets gaat wringen. Dan lijkt het leeghouden / kwalificeren nog de meest neutrale aanpak.
@herman: Ja, dit stemmen op een partij Stem Niet en deze zetels bezetten met mensen met een blanco gezicht, zou inderdaad een daad van protest zijn. Ik denk niet dat je daarmee alles oplost maar het kan mensen alert maken op de betrekkelijkheid van veel wat gezegd wordt.
RSS