Fascisme is niet in het publieke belang
Fréderike Geerdink
Illustratie: Bernie Wrightson.
Sinds mijn boek Alle journalistiek is activisme uit is en ik er de ene lezing na de andere over geef, weet ik dat het met middelbare en oudere witte, meestal mannelijke journalisten gewoon niet meer goed komt. Ik dacht, ik schud ze een beetje op met mijn boek, maar ze zetten de hakken in het zand. Wat me daarbij opvalt, is de oeverloze lafheid – terwijl journalistiek toch een vak voor mensen is met moed.
Even de premisse van mijn boek in het kort (maar ik raad je aan het te lezen want je mag dan veel interviews met me gelezen en geluisterd hebben, het boek heeft meer lagen dan in die interviews aan bod komen). Journalisten bij gevestigde media moeten eindelijk, na decennia van zogenaamde objectieve journalistiek, eens eerlijk in de spiegel kijken. Wat ze dan zien, is dat ze zichzelf slechts hebben wijsgemaakt dat ze objectieve waakhonden van de macht zijn: in werkelijkheid zijn ze zélf de macht.
In die positie van macht is het onmogelijk de macht goed te bevragen, ténzij je je op je positie herbezint en er onomwonden voor kiest het perspectief van mensen en gemeenschappen zonder institutionele macht als uitgangspunt te nemen in je berichtgeving. Zij kennen macht en de destructieve dynamiek van macht veel beter dan de dominante groepen in de samenleving, waar dus ook vrijwel alle gevestigde journalisten toe behoren. Pas dan kun je de belofte van de journalistiek inlossen: de macht bevragen in het publieke belang.
Pleitbezorger
Ik haal er kort even wat onderzoek bij naar zogeheten ‘rolpercepties’ van journalisten, dus de manier waarop journalisten hun eigen rol in de samenleving zien. In westerse landen kruisen de meeste gevestigde journalisten het hokje ‘ongebonden waakhond’ aan als je ze vraagt hoe ze zichzelf zien. Niemand identificeert zich als ‘ondersteuner van de macht’, en een enkeling kiest voor ‘pleitbezorger voor sociale verandering’.
Het standpunt dat ik in mijn boek inneem en overtuigend verdedig, is dat gevestigde journalisten in de praktijk ondersteuners van de macht zijn, omdat ze niet op hun positie reflecteren, objectief willen blijven en daarmee de macht machtiger maken. Journalisten die zich identificeren als ‘pleitbezorger voor sociale verandering’ en die vaak uit gemarginaliseerde groepen komen, worden door deze ondersteuners van de macht doorgaans weggezet als activisten in plaats van journalisten. Ze moeten ‘objectief’ worden, maar dat weigeren de jonge pleitbezorgers, en de een na de ander verlaat gedesillusioneerd het vak of hun contract wordt niet verlengd. Zie dit artikel van One World – en vorige maand liep ik toevallig nog een journalist van kleur tegen het lijf die heftige verhalen deelde over een gevestigde redactie, waar ze gillend gek werd en vertrok.
Angstwekkend
Ik ben ontzettend blij dat mijn boek een steun in de rug is van jonge journalisten die vol idealen het vak in willen en van journalisten uit gemarginaliseerde groepen, of lekker woke witte journalisten for that matter. Zij vertellen me dat ze ‘Alle journalistiek is activisme’ gebruiken om het gesprek over dit onderwerp op de redactie aan te zwengelen. Dat is cruciaal. Immers, het fascisme komt in angstwekkend tempo op, en als we dat niet benoemen en niet als uitgangspunt nemen voor onze berichtgeving, beschermen we niet de democratie maar brengen we die nog verder in gevaar. We zijn al best laat, vrees ik, maar verzet tegen fascisme kan altijd alsnog beginnen. Hup!
Maar waar ik bijkans wanhopig maar ook gewoon woest van word, is de weigering van gevestigde journalisten om op hun positie te reflecteren. Nee, niet álle gevestigde journalisten, maar als ik bij een lezing voor collega’s vraag wie zichzelf als ‘objectieve waakhond’ ziet en de positie van pleitbezorger (of activist zo u wilt), afwijst, zijn het áltijd de oudere witte mannen en een enkele oudere witte vrouw die zonder schroom hun hand in de lucht steken. Ze zijn er trots op dat ze nog in die waanwereld leven.
Hakblok
Laatst was er eentje die dacht dat ‘ie me tuk had. Hij zei: “Maar Fréderike, de mensen die jij fascisten noemt, die willen toch óók sociale verandering? Misschien niet de verandering die jij wilt, maar het is toch niet aan ons als journalisten om díe sociale verandering af te wijzen?”
Dan werp ik mijn handen ten hemel en verlies ik mijn geduld. “Fascisme”, zei ik niet kalm, “is niet in het publieke belang. Fascisme is tégen het publieke belang. We moeten dat dus afwijzen.” Collega was niet overtuigd. Alle stemmen moeten gehoord worden, vond hij – alsof dat een taak van de journalistiek is. Ik zei, nog steeds onkalm: “Jóuw hoofd lig niet als eerste op het hakblok, maar jíj gaat er ook aan hoor, onder het fascisme, en ons vak ook.”
Een andere oudere witte man kwam zijn collega te hulp. De journalistiek ligt al onder vuur, dus maakt mijn pleidooi dat eigenlijk niet nog erger? Als je positie inneemt, krijgt de journalistiek het dan niet nóg moeilijker? Van dat argument zakt mijn broek af. Omdat er mensen zijn die niet met hun gore fikken van journalisten af kunnen blijven, mogen we de journalistiek niet oprecht en steekhoudend bekritiseren? En omdat extreemrechts mensen ophitst tegen de journalistiek, moeten wij ze met fluwelen handschoentjes aanpakken, anders wordt het nog erger?
Mijn antwoord op dit laffe argument is simpel. Het dondert niet wie er boos wordt van goede journalistiek die wérkelijk de macht bevraagt en radicaal handelt in het publieke belang, en we moeten ons daar ook niet mee bezig houden. We moeten ons werk doen, come what may.
Communisme
Het heerschap dat te berde bracht dat er toch ‘onder het communisme in Cuba ook geen persvrijheid is’, noem ik alleen even, puur als illustratie van de non-argumenten waartoe de vlucht wordt genomen om het fascisme in Nederland maar niet in de bek te hoeven kijken.
Laf, dat is het. Alle lafaards, hup, het vak uit, je hebt er niets te zoeken. En tegen de rest zeg ik: laten we als de donder allemaal verzetsjournalisten worden. Het is een kwestie van leven of dood.
Fréderike Geerdink is onafhankelijk journalist, gespecialiseerd in machtsstructuren en degenen die machtsstructuren willen afbreken. Haar boek Alle journalistiek is activisme krijgt veel aandacht. De Engelse versie van deze column staat op haar spiksplinternieuwe Substack.
Fréderike Geerdink, 14.10.2025 @ 07:47
RSS