Na 25 jaar doet Chris Ware nog precies hetzelfde dingetje
Peter Breedveld
Dik vijfentwintig jaar geleden ontdekte ik de Acme Novelty Library van de Amerikaanse striptekenaar Chris Ware, in een tijd dat ik nogal geobsedeerd was met superheldencomics. Het was een openbaring, zoals Ware alle grenzen van het stripgenre oversteeg, en speelde met de vorm op een manier die tegelijkertijd anarchistisch was en getuigde van een ijzeren discipline. Hoe elke nieuwe uitgave weer een andere vorm had, van kleine oblongboekjes tot reusachtig krantenformaat. Met paginagrote tekeningen en plaatjes die kleiner waren dan een postzegel, grote overzichtsplaten met dwarsdoorsnedes van gebouwen en diagrammen om de samenhang van gebeurtenissen inzichtelijk te maken.
Aan de binnenkant van de voor- en achterkant stonden van die kleine advertenties die op het eerste gezicht kopieën waren van de advertenties van oude Amerikaanse comics, sea-monkeys en body-building en zo, maar die bij nadere bestudering extreem misantropische boodschappen bevatten. De slappeling die normaliter gaat krachttrainen om niet langer door lompe kleerkasten te worden weggeconcurreerd bij de vrouwenjacht, koopt in de advertenties van Ware gewoon een pistool waarmee hij ze doodschiet, bijvoorbeeld.
De verhalen in Acme Novelty Library (de titel is een verwijzing naar ouderwetse postorderbedrijven in de VS) waren al even misantropisch. Ik heb er indertijd een stuk over geschreven voor ik meen De Haagsche Courant, maar kan dat nergens meer terugvinden. Ik herinner me in elk geval twee doorlopende verhalen, waarvan in elke uitgave een nieuw hoofdstuk verscheen. Eén was een brute parodie op tekenfilms als Tom & Jerry en oude gagstrips als Krazy Kat en heette Quimby the Mouse.
Bijtende eenzaamheid
Maar de grote attractie was Jimmy Corrigan, the Smartest Kid on Earth. Een verhaal dat bol stond van de symboliek en meerlagigheid. Jimmy Corrigans vader is met de Noorderzon vertrokken en verzint daarom een pseudovader, een Superman maar met een dad-bod en een wijkende haarlijn. Ik heb ergens een door Ware gesigneerde poster waarop die supervader wegvliegt, de horizon tegemoet, met op de voorgrond de arme Jimmy Corrigan die hem uitzwaait. Daarboven de titel in begin-19e-eeuwse stijl, als van een schreeuwerig circus: ‘THE ADVENTURES OF JIMMY CORRIGAN, THE SMARTEST KID ON EARTH’. Die poster geeft de lading van Wares feuilleton goed weer: die bijtende eenzaamheid, de stille wreedheid, de grijze uitzichtsloosheid, overschreeuwd door een pseudovrolijke zelfdeceptie. Jimmy beleefde nooit avonturen, hij was niet uitzonderlijk slim, eerder een beetje langzaam, en het kwam ook nooit goed met hem.
Scène uit ‘Jimmy Corrigan, the smartest kid on earth’
Maar zo waanzinnig knap verteld. Ik kwam Ware een keer tegen in Haarlem, tijdens het tweejaarlijkse stripfestival aldaar, ergens eind jaren negentig. Ik liet hem een boek, een wijnfles met een door hem ontworpen etiket (“drink dat toch gewoon op”, zei hij) en die poster signeren. Onderwijl overlaadde ik hem met loftuitingen: “U bent geweldig! U bent de Albert Camus van de strip!” Hij werd er nog verlegener van dan hij al was.
Jaren later was hij weer in Haarlem, waar ik met mijn zoon was, toen een jaar of tien, elf. Hij had een schriftje bij zich waarin hij alle striptekenaars, die hij zag, een tekening liet maken, er zitten hele fraaie bij. Chris Ware bood zelf aan een tekening te maken, maar de jongen zag verderop Charles Burns zitten, die hij wél kende, en was meer geïnteresseerd in een tekening van Burns. Had zo een scène in Jimmy Corrigan kunnen zijn.
The New Yorker
Hoe dan ook, mijn vaste stripwinkel ging opeens dicht, en in Den Haag is geen behoorlijk alternatief, alleen een paar winkels die vooral handelen in Bommelstrips en Bulletje & Bonestaak en zo, dus ik moest zelf bijhouden welke van mijn favoriete tekenaars nieuwe boeken hadden en zo en dat gaat altijd fout, als ik dat zelf moet doen. Lang verhaal kort: ik verloor Chris Ware uit het oog. Ik zag hem alleen nog maar langskomen op de voorkant van de New Yorker, waar ik al twintig jaar op ben geabonneerd zonder ooit de tijd te hebben om zelfs maar een blad uit het plastic te halen. Bij Amazon heb ik nog wel wat van Ware besteld, bijvoorbeeld een groot soort van bouwpakket met een verhaal van Jimmy Corrigan, maar dat leek me zoveel werk dat dat tot op de dag van vandaag in mijn boekenkast staat, ook nog in plastic.
Scène uit ‘Rusty Brown’
Maar vorig jaar was er opeens Rusty Brown, de bundeling van een serie die de afgelopen jaren was verschenen zonder dat ik er lucht van had gekregen, en iedereen in Stripland was er hysterisch enthousiast over, te vergelijken met de reacties op de film Parasite. Ik had wel weer eens zin in een boek van Chris Ware en heb het vuistdikke boek bij de American Book Center gekocht.
Het eerste dat me opviel, was dat Ware zich in 25 jaar tijd helemaal niet heeft verder ontwikkeld. Zijn stijl is precies dezelfde gebleven en met vorm experimenteert hij ook niet meer. Rusty Brown biedt precies dezelfde dwarsdoorsnedes van gebouwen, diagrammen en spielerei met hele grote en priegelkleine plaatjes als Jimmy Corrigan. Het loont nog steeds om de kleine lettertjes met juridische disclaimers en publicatiegegevens te bestuderen want dan lees je bijvoorbeeld: ‘This is a work of fiction. Any resemblance to persons or places past, present or future is purely coincidental and not intended. Everything we experience in life finds its way into memory and someday the sun will consume our entire planet.’
Scène uit ‘Rusty Brown’
Bittere teleurstellingen
Goed voor een grinnik, maar verrassen doet het niet meer. Rusty Brown gaat over verschillende personages, waaronder Rusty Brown en een personage dat uiterlijk erg veel op Chris Ware lijkt en ook Chris Ware heet, die allemaal gedoemd zijn om roemloos te sterven na een leven vol bittere teleurstellingen. Mensen die het gewoon niet kunnen helpen dat ze domme eikels zijn. Hun levens zijn allemaal verbonden via een school ergens in de Amerikaans Mid-West, ik meen Iowa of zo, waar ze of docent of leerling zijn geweest. Ware schakelt heen en terug naar hun verleden, heden en toekomst en biedt geen enkel lichtpuntje, helemaal niks. Geen hoop, geen loutering, geen epifanische ervaringen. Iedereen moddert maar door, gevangen in de eigen tekortkomingen, niet in staat om zichzelf of anderen te helpen. Een man vervreemdt van zijn kinderen en wordt ingehaald door zijn afschuwelijke verleden, een vrouw vindt na een zoektocht van jaren eindelijk haar biologische moeder en wordt er alleen maar miserabeler door.
Rusty Brown gaat over het domme egoïsme van mensen, over botte afwijzing, veronachtzaming, miscommunicatie, de onbeholpen wreedheid waarmee mensen elkaar het leven zuur maken. Chris Ware heeft het allemaal weer knap geconstrueerd, als een geduldige horlogemaker, een bezeten virtuoos, maar ik mis een ziel in Rusty Brown. Na een pagina of honderd had ik het al wel gezien, en toen had ik nog een pagina of 350 voor de boeg. 350 pagina’s vol priegelige plaatjes waarvan ik de tekst niet eens kon lezen zonder vergrootglas, en godverdomme, ik heb nergens in huis een vergrootglas liggen. In bed lezen kan ook niet, want als je dit zware boek vijftien minuten omhoog houdt, beginnen je armen moe te worden. Bovendien biedt de lamp op mijn nachtkastje niet genoeg licht om überhaupt te zien wat er gebeurt. Ik weet het, ik word oud.
Scène uit ‘Rusty Brown’
Blowen en etterbakken
Halverwege Rusty Brown is een hoofdstuk dat echt adembenemend is, ik geloof dat het ‘I am Jason’ heet. Het gaat over een man die begint als een flierefluiter op school, u weet wel, zo’n type dat niks serieus neemt en alleen maar blowt en etterbakt. Hij groeit op en wordt een succesvolle zakenman, uiteraard door te sjoemelen en te stelen, om uiteindelijk door iedereen te worden verlaten en eenzaam te sterven, zonder ooit tot enig zelfinzicht te komen.
Dat hoofdstuk is een echte pageturner. Daarna zakt de boel helaas weer in en gaat Rusty Brown verder met dezelfde monotone drein.
Chris Ware: Rusty Brown; uitgeverij Pantheon Books hardcover, 356 pagina’s, prijs: € 29.99
boeken, Peter Breedveld, strips, 02.03.2020 @ 08:16
RSS