Naomi
Peter Breedveld
In Tokio in 1918 raakt een Japanse kantoorklerk van 28, Joji Kawai, gefascineerd door een 15-jarig meisje met een westers-klinkende naam, Naomi, dat in een bar werkt en hem aan de Amerikaanse filmster Mary Pickford doet denken. De jongeman beschouwt zichzelf als een wereldburger, waarschijnlijk net als veel Japanse jongemannen in die tijd. Joji is op huwbare leeftijd maar wil geen typisch Japanse vrouw op de traditionele manier, met een bemiddelaar die op basis van zijn wensen een passende vrouw zoekt, totdat er na een oppervlakkige kennismaking in het bijzijn van de ouders wordt besloten tot een huwelijk met iemand die, mijmert Joji, “er niet slecht uitziet” en “waarmee ik wel kan leven”.
Hij wil Naomi, een arm meisje dat sjofel is gekleed en met een Japanse haardracht, dat hij kan plooien naar zijn westers-moderne ideaal. Hij besluit haar in huis te nemen om haar “geduldig te zien opgroeien” en haar uiteindelijk, “als me zou bevallen wat ik zou zien”, te huwen. Ze zegt haar baan op en wordt zijn huishoudster in ruil voor kost en inwoning, thuisonderwijs, piano- en Engelse lessen en alle kleren en spullen die ze wil.
Zo begint de roman ‘Naomi‘ van Junichiro Tanizaki (1886-1965), een van Japans bekendste en meest gelauwerde schrijvers. Naomi verscheen in 1925 en was zijn eerste belangrijke werk. Daarvoor was Tanizaki nog zoekende naar de juiste vorm en stijl. Hij schreef feuilletons en filmscenario’s, maar met Naomi, schreef hij zelf, wist hij meteen dat hij op de juiste weg zat. Het verhaal verscheen in de jaren 20 in afleveringen in de krant Osaka Asahi, was meteen een succes maar werd door de overheidscensors en de conservatieve lezers minder gewaardeerd, voortijdig gecanceld en vijf maanden later weer voortgezet in het blad Josei, gezien de titel een damesblad, neem ik aan.
Naomi-isme
In meer dan één opzicht doet Naomi denken aan Nabokovs Lolita (1955), niet alleen vanwege de erotische belangstelling van een volwassen man voor een minderjarig meisje, maar vooral ook vanwege de zelfkennis van Joji Kawai, die zichzelf net als Humbert Humbert beschrijft met een mengeling van eigenliefde en zelfhaat. Maar het motief van de volwassen man die een jong meisje onder zijn hoede neemt om haar te vormen tot de ideale huwelijkspartner is eigenlijk heel Japans. In de allereerste roman, het duizend jaar oude Genji Monogatari van Murasaki Shikibu, ontvoert de prinselijke hoofdpersoon een veel te jong meisje met hetzelfde doel.
Het hoofdmotief van Naomi is Joji’s fetisj voor alles wat westers en modern is. Dat moet ook zijn wat de lezers er indertijd hebben uitgehaald (een erotische verhouding tussen een volwassen man en een minderjarig meisje was in het Japan van de 20’er jaren ook weer niet zo schandalig als nu, vermoed ik; het zou kunnen dat het feit, dat Naomi’s familie bordeelhouders waren terwijl Joji een hoogopgeleide man met een veelbelovende toekomst was, meer wenkbrauwen deed optrekken), want zoals de naam Lolita nog steeds synoniem is voor vroegrijpe meisjes die middelbare mannen van het rechte pad afbrengen (ja, ik ben me bewust van het seksitische blame-gamen daarbij) zo werd “Naomi-isme” een begrip om de hang naar westerse nieuwerwetsigheid te duiden. Mannen en vrouwen die zich westers kleedden en gedroegen, vrouwen die hun kimono verruilden voor de veel makkelijker en onthullende westerse jurken en zijden kousen, die dasnsclubs en cafés bezochten en waar menigeen schande van sprak: naomi-isme.
Satirisch commentaar
Het boek, met vaart en flair en veel empathie geschreven, kun je puur zien als een adembenemende roman over een ontsporende liefde, maar ook als een satirisch commentaar op Japans klakkeloze onderwerping aan het Westen. Het land had zich in de 75 jaar voor het verschijnen van Naomi in vliegende vaart getransformeerd van geïsoleerd, feodaal land in een moderne industriële grootmacht naar westers model en het had alles gedaan om door het Westen als moderne, gelijkwaardige staat te worden beschouwd. In de Eerste Wereldoorlog vocht Japan braaf mee met de geallieerden, met als teleurstellend resultaat dat het werd afgescheept met wat voormalige Duitse protectoraten in de Stille Oceaan en uiteindelijk door zijn bondgenoten zelfs werd beschouwd als “Geel Gevaar”.
Joji zou je als verspersoonlijking van Japan kunnen zien, die pas inziet waar zijn blinde fetisjisme voor de westerse moderniteit toe leidt als het te laat is. Zelfs de penetrante lichaamsgeur van zijn hevig zwetende middelbare Russische danslerares beschouwt hij als het zalige parfum van een superieure levensvorm. Hij trekt met Naomi in een huis waarvan de ruimtelijke indeling onpraktisch is, maar dat hem aan een westers huis doet denken en dus helemaal naar zijn zin is.
Uitwonen
Met het meisje Naomi gaat het als in de beroemde scène in de Marx Brothers-film A Night at the Opera, waarin een aanvankelijk lege kleine kamer in een paar minuten volstroomt met mensen die dan als sardines in een blikje elkaar zitten weg te drukken. Joji ziet Naomi eerst met een knakker praten die, verzekert zij hem, niet meer is dan een oppervlakkige kennis. Daarna zijn er twee van die flierefluiters, dan liggen ze elkaar met zijn vieren in zijn slaapkamer uit hun slaap te houden en uiteindelijk blijkt het sekreet zich door een hele jeugdbende te laten uitwonen in hun vakantiehuisje in Kamakura.
Deze nachtmerrie van elke bezitterige macho is hilarisch, maar tegelijkertijd natuurlijk ook zielig voor Joji, al is het misschien zijn verdiende loon. Tanizaki maakt er hoe dan ook een page-turner van en een invoelbaar drama. Joji, overstuur, wijst Naomi de deur maar kan haar niet meer loslaten en smeekt haar tenslotte weer bij hem terug te komen, waarmee ze akkoord gaat, op voorwaarde dat ze omgaat met wie ze wil en dat hij voor haar koopt wat ze wil en doet wat ze wil. De rollen zijn dan omgedraaid: Joji plooit zich naar haar ideaal en wordt haar gewillige slaaf.
Is het Vrije Woord u écht lief? Steun me dan met een financiële bijdrage. Doneer aan de enige dwarsdenkende, onafhankelijke (maar echt) site van Nederland. Rekeningnummer NL24 ASNB 8832 6749 39 (N.P. Breedveld, ASBN Rijswijk), BIC ASNB NL21.
boeken, Peter Breedveld, 20.05.2025 @ 08:31
RSS