Piranesi zit in lockdown
Peter Breedveld
Illustratie: Enoch Bolles.
Een jongeman zwerft door een gebouwencomplex met oneindig veel zalen, allemaal gevuld met marmeren beelden. Het complex staat in zee, zeewater stroomt over de vloeren van de zalen op de onderste verdieping, in die op de bovenste hangt bewolking. Hij kent niemand anders dan een man die hij eens per week ontmoet en die hij De Ander noemt. Ook zijn eigen naam weet hij niet. De Ander noemt hem Piranesi. De jongeman weet dat het niet zijn echte naam is, maar hoe hij echt heet, kan hij zich niet herinneren.
Piranesi voedt zich met vis en zeedieren, maakt schoeisel van vissenhuid en verwarmt zich met gedroogd zeewier. Hij vult zijn dagen met het verkennen van het gebouwencomplex, dat hij het Huis noemt en dat zijn hele wereld behelst. Zijn bevindingen rapporteert hij aan De Ander. Voor zover hij weet zijn hij en De Ander de enige mensen die het Huis bevolken. Dat er ooit meer mensen waren, weet hij omdat er dertien skeletten in het Huis zijn aan wie hij op rituele wijze eer betoont. Zijn enige andere gezelschap bestaat uit de vogels die hij observeert en de vissen en zeedieren die hij eet.
Zijn Piranesi en de Ander de enige overlevenden van een wereldwijde klimaatramp? Zijn ze echt alleen? Wie zijn die dertien doden? Wordt Piranesi gedrogeerd en droomt hij alles? Meteen in het begin van Piranesi, een roman van de Britse schrijver Susanna Clarke, krijgen we van haar al hints om die vragen te beantwoorden.
Narnia
De naam Piranesi, bijvoorbeeld, verwijst naar de 18e-eeuwse Italiaanse graficus Giovanni Battista Piranesi, bekend van fantastische etsen van kerkers en neoclassicistische gebouwencomplexen, die sterk doen denken aan het werk van Esscher. In mijn eigen hoofd zag de wereld van Piranesi (Clarkes personage) er een beetje uit als de schilderijen van Carel Willink.
De Ander blijkt Ketterly te heten en die naam kennen we van De Kronieken van Narnia, waarin Ketterly een tovenaar is die zijn neef en nicht, kinderen nog, met behulp van magische ringen door een poort naar een andere dimensie stuurt om die voor hem te verkennen.
Piranesi begint met een citaat uit het zesde deel van de Kronieken van Narnia: ‘I am the Great Scholar, the magician, the adept, who is doing the experiment. Of course I need subjects to do it on.’
Lockdown
Piranesi verscheen in 2020, het eerste jaar van de corona-crisis. De hele wereld was in lockdown, iedereen zat opgesloten in haar eigen huis, Clarke was al aan huis gebonden omdat ze lijdt aan een chronisch vermoeidheidssyndroom. Het zal voor een ieder die het boek toen las, makkelijk zijn geweest zich met de hoofdpersoon te identificeren. Een jongeman op ontdekkingsreis in zijn eigen huis, totaal aangewezen op zijn eigen brein bij de reconstructie van zijn eigen verleden en die van zijn leefomgeving.
De tijd bepaalt hij aan de hand van de getijden, de zon, maan en sterren. Zijn jaartelling begint bij de komst van een albatros in een van de zalen van het huis, die hij aanvankelijk voor een goddelijke verschijning houdt. Zijn dagboekaantekeningen begint hij steeds met het benoemen van de zoveelste dag van de zoveelste maand van het jaar dat de albatros arriveerde in de zuidwestelijke zalen.
De albatros doet me denken aan The Rime of the Ancient Mariner, daar moet ik altijd aan denken als het over albatrossen gaat. Ik leerde het gedicht op de middelbare school kennen. Een schip raakt vast in een ijszee, waarna een albatros arriveert en het schip naar vaarbare wateren leidt, als dank voor bewezen diensten wordt doodgeschoten met een kruisboog, wat het begin is van de ware verlossing van de bemanning van het schip.
Prikkelend boek
Piranesi is in die zin een intellectueel prikkelend boek vol ideeën. Je kunt het zien als een boek over eenzaamheid, al zou ik willen dat ‘alleenheid’ een geaccepteerd woord is in onze taal. Het gaat ook over bewustzijn en geloof, de band met de plek waar je leeft, de harmonie tussen mens en natuur, mits die mens de natuur respecteert, over de verering van je voorouders, al dan niet verzonnen, over wat onderzoek is, hoe dat moet. Het is een soort whodunnit met onmiskenbare horrorelementen. Het boek barst van de symboliek en ik weet zeker dat ik nog maar aan de oppervlakte heb gekrabd van wat dit allemaal is. Het is ook kraakhelder geschreven.
Toch werd ik er niet door gegrepen zoals bijvoorbeeld eerder dit jaar door de boeken van Yuko Tsushima, die een zekere leeskoorts bij me losmaakten.
Nieuwe inzichten
Ik kocht dit boek omdat Alan Moore het ergens prees. Ik dacht nooit van Susanna Clarke te hebben gehoord, maar ik heb in 2016 wel de televisieserie Jonathan Strange and Mister Norell gezien, die op haar debuutroman is gebaseerd. Ze heeft een enorme schare fans en dat begrijp ik heel goed. Ik zou hier ook wel enthousiast over willen zijn maar ik vind het gewoon een clever en een sympathiek boek, niet meer dan dat. Het is nogal humorloos en het bevestigt eerder ideeën die ik al over de wereld dan dat het me nieuwe inzichten brengt. Gevoelsmatig beroert het me helemaal niet.
Fantasy
Ik denk dat de meeste fantasy me hierom afstoot: fantasyschrijvers hebben altijd een leger bewonderaars die zichzelf als geïnitieerd beschouwen. Zij hebben alles door, begrijpen de verwijzingen, de in-jokes, de woordspelingen, de dubbele bodems. Ze kijken neer op wie een cloe heeft gemist of bij een interpretatie niet keurig de canon volgt. Niet zelden is dat de bewonderde auteur zelf. De meeste fantasy is geschreven om in precies die behoefte te voorzien, Piranesi ook.
Ik moet bekennen dat ik alleen weet dat de naam Ketterly een verwijzing naar Narnia is omdat ik heb gegoogeld, vanwege een vermoeden dat de naam een hint was, omdat Piranesi dat ook is, begrijpt u. Ik heb Narnia nooit gelezen en zal dat ook nooit doen.
Ik ben nu bezig in Alan Moores nieuwste roman, The Great When.
Is het Vrije Woord u écht lief? Steun me dan met een financiële bijdrage. Doneer aan de enige dwarsdenkende, onafhankelijke (maar echt) site van Nederland. Rekeningnummer NL24 ASNB 8832 6749 39 (N.P. Breedveld, ASBN Rijswijk), BIC ASNB NL21.
boeken, Peter Breedveld, 09.12.2025 @ 09:45
RSS