Wij zijn allemaal microfascisten

Jasper Mekkes

Volgens libertair socialist Pierre-Joseph Proudhon diende politiek om de vrijheid van individuen te garanderen. Hij noemde politiek dan ook ‘de wetenschap van de vrijheid’. Proudhon wordt gezien als de grondlegger van het anarchisme.

Een bekend misverstand over dat anarchisme is dat alle vormen van anarchisme samenlevingen zonder autoriteit, staat en eigendom zouden nastreven – en daarbij allemaal geweld niet zouden schuwen.
Het anarchisme van Proudhon is gelukkig anders.

Proudhon wilde een vreedzame revolutie die een zo groot mogelijke vrijheid voor het individu zou realiseren. Dit doel moest bereikt worden door ‘het overwinnen van de dominante politiek, de uitbuitende economie en de ideologische hegemonie’.

Goede organisatie

De basisvoorwaarde voor iedere geslaagde revolutie is een goede organisatie. Voor Proudhon’s revolutie was de gemaximeerde vrijheid voor het individu de essentiële structurerende factor. Die vrijheid fundeerde volgens Proudhon ‘de eerlijkheid in de verdeling van de mogelijkheden zodra het eigendom is afgeschaft ten faveure van het bezit’.

Het door Proudhon geïnspireerde libertair socialisme van de Franse filosoof Michel Onfray kenmerkt zich door een geordend nadenken over een betere invulling van begrippen als autoriteit, staat en eigendom – en dus niet door het afschaffen ervan. 

Dat libertair socialisme van Onfray organiseert individuen, eigendom, staat en autoriteit slechts in andere verbanden en op een andere manier. Doel is ook bij Onfray een zo groot mogelijke vrijheid voor het individu. Een vrijheid die slechts begrenst wordt door de vrijheid van de ander.

Uitbuitende economie

In zijn boek Théorie de la Propriété schrijft Proudhon onder meer over ‘l’Aubaine’; het recht van een eigenaar van een stuk grond op de bezittingen van de werknemer die op zijn grond overlijdt. Proudhon gebruikt dit als metafoor voor een uitbuitende economie. Een economie waarin de waarde die een eigenaar realiseert altijd onevenredig veel groter is dan de beloning die de werknemer ontvangt voor zijn werk aan het bezit van die eigenaar. Een uitbuiting die zelfs na de dood van de werknemer nog doorgaat, in allerlei vormen.

De verbetermogelijkheden die het libertair socialisme van Onfray ziet voor samenlevingen komen neer op een aansporing voor ieder individu om zijn eigen persoonlijke levensfilosofie om te zetten in concrete daden oftewel een praktische filosofie. Enkele voorbeelden van de alternatieve organisatie van die samenlevingen zijn het organiseren van werk in werkateliers op basis van mutualisme (wederzijds voordeel) en federaties (samenwerkingsverbanden). Zaken die ervoor zorgen dat het privé-bezit in stand blijft zonder dat privé-bezit ‘l’Aubaine’ wordt.

Belangrijke voorwaarde voor een goede organisatie van de revolutie en verbetering van de samenleving is natuurlijk een goede bestuurders-ethiek. Net als die politieke ethiek moeten we volgens Onfray onderwerpen als kapitaal, kapitalisme, liberalisme, politie en leger, het delen van werk, rijkdom en tijd en feminisme, onderwijs en de democratie opnieuw overdenken om de vrijheid van individuen te vergroten in de samenlevingen van de toekomst.

Microfascisme

Naast de vraag van de vrijheid is het volgens Onfray ook de vraag hoe we omgaan met het volgens iemand als Félix Guattari in ieder mens aanwezige ‘microfascisme’ oftewel de neiging van mannen om vrouwen te domineren, van ouders om hun kinderen te domineren, van groepen om individuen te domineren en de neiging van een overheid om het volk te domineren.

Machiavelli zei dat je politiek moet bedrijven met mensen zoals ze zijn en niet met mensen zoals ze moeten worden. Een heel wat beter idee dan het oude fantasme van Rousseau; het idee dat we privé-bezit moeten afschaffen omdat dat privé-bezit het Kwaad zou zijn, waarna we het Contract Social zouden hebben gerealiseerd. Een misverstand dat in het traditionele anarchisme echter nog springlevend is. 

De mens is niet van nature goed of slecht; het slechte zit in ieder mens. En dat slechte is een essentieel en intrinsiek onderdeel van iedere samenleving. Een filosofie die uitgaat van de noodzaak dat slechte, of het microfascisme, te beheersen bevat dus meer waarheid dan een filosofie die er vanuit gaat dat de mens van nature goed is en dat het slechte er in een later stadium van buitenaf aan is toegevoegd.

Betere wereld

Maar hoe beheers je nu dat slechte? Onfray betoogt dat je van de tuin van Epicurus via de commune van Parijs en Mei 1968 tot nu ziet dat mensen die nadenken over kansen voor een betere wereld micro-samenlevingen creëren met de mens zoals ze is.

Microsamenlevingen die volgens Onfray, in tegenstelling tot traditionele communisten, socialisten en anarchisten, niet uitgaan van de noodzaak van het met geweld verkrijgen van macht door groepen of de staat, maar van vreedzame lokale organisatie van libertair socialisme in de stijl van Proudhon. Voor die micro samenlevingen stelt Onfray, net als denkers als Guattari, Foucault en Deleuze een concrete, ‘Epicurische’ formule voor: de formule van het microverzet.

Een praktische filosofie in de vorm van goed georganiseerde microsamenlevingen, waarin uitbuiting geen plaats meer heeft en individuen een zo groot mogelijke vrijheid hebben, kan namelijk niet zonder verzet tegen het slechte in de mens. Onfray noemt het voorbeeld van de vrouw die net het hele huishouden heeft gedaan en na het koken de afwas aan het doen is terwijl haar man op de bank voetbal zit te kijken met een biertje in zijn hand. Volgens Onfray is microverzet tegen microfascisme bijvoorbeeld een vrouw die zich verzet tegen zo’n partner.

Voorbeeld geven

Een nieuwe politiek begint volgens Onfray dan ook door het microfascisme of de neiging om anderen te domineren altijd en overal, vanaf de kleinste schaal, openlijk te bekritiseren, en daarmee het goede voorbeeld te geven vanuit je eigen Epicurische tuin. Dankzij dat microverzet besturen direct gekozen bestuurders in de microsamenlevingen van Onfray vooral zichzelf – in plaats van anderen. Om geheel in Nietzscheaanse stijl te leiden door alleen te gaan.

Zo, met al die vormen van kleine politiek in al die kleine tuintjes, kunnen we volgens Onfray vorm geven aan een nieuwe politiek. Een politiek als praktische filosofie, in de tuin van het libertair socialisme, waarvoor Proudhon al in de eerste helft van de 19de eeuw een vruchtbare basis legde.

Jasper Mekkes is ingenieur en vooruitgangsfilosoof.

Tweet

Jasper Mekkes, 26.03.2019 @ 08:56

[Home]