Hoofdredacteuren, u ondermijnt de persvrijheid
Fréderike Geerdink
Scène uit Milocrorze: A Love Story (Ishibashi Yoshimasa, 2011).
Terwijl in het Verenigd Koninkrijk een moedige journalist bijkans financieel en mentaal kapot werd geprocedeerd door een steenrijke zakenman, gingen Nederlandse hoofdredacteuren ermee akkoord dat hun journalisten persoonlijk aansprakelijk werden gesteld voor schade als door hun toedoen het verhaal over de ‘verrader’ van Anne Frank voortijdig zou lekken. Journalist Fréderike Geerdink ziet een verband, en een gevaar voor de persvrijheid.
In het Verenigd Koninkrijk speelde zich vorige week de apotheose af in de rechtszaak tegen Guardian-journalist Carole Cadwalladr, die persoonlijk werd aangeklaagd door de schatrijke zakenman Arron Banks, die in 2016 de Brexit-campagne mede-financierde. Als hij wint, zal Cadwalladr persoonlijk aansprakelijk zijn voor het betalen van zijn proceskosten en mogelijke andere schade, geraamd op minstens 750.000 tot 1 miljoen Britse pond. Negentien persvrijheidsorganisaties bestempelen de zaak als een zogeheten SLAPP-zaak, wat staat voor strategic lawsuit against public participation: het misbruik maken van de wet om publieke waakhonden, waaronder journalisten, te intimideren en ervoor te zorgen dat ze stoppen zich in te zetten voor het publieke belang. In SLAPP-zaken gaat het om zaken tegen individuen, niet tegen de organisaties waar ze voor werken, om zo maximaal te intimideren.
Wereldwijd, inclusief in Nederland, kwam diezelfde week ook het boek uit met het onderzoek naar de ‘verrader’ van Anne Frank. De Nederlandse uitgever verplichtte individuele journalisten een geheimhoudingsverklaring te tekenen, waarmee ze persoonlijk aansprakelijk werden voor schade die uit eventuele lekken zou voortkomen, en – en nu komt het – verschillende hoofdredacteuren, waaronder die van NRC, de Volkskrant en de NOS, gingen daarmee akoord.
Toeval natuurlijk, dat deze twee zaken net allebei tegelijk speelden. Maar hoofdredacteuren die koude rillingen krijgen van de zaak tegen Cadwalladr maar óók toestonden dat hun journalisten die individuele geheimhoudingsverklaring tekenden, hebben boter op hun hoofd.
Juridische intimidatie
In Nederland kan het zeker wel zo’n vaart lopen met SLAPP-zaken. Nog best vers in het geheugen ligt de juridische intimidatie van zakenvrouw Nina Brink tegen journalist Eric Smit, die in 2008 een biografie over Brink uitbracht. Ze spande rechtszaak na rechtszaak aan, joeg Smit op enorme kosten en liet beslag leggen op zijn huis en bankrekeningen.
Van recenter datum zijn rechtszaken die Pretium Telecom aanspande tegen journalist Peter Olsthoorn: Olsthoorn won uiteindelijk in 2019, maar zonder steun van fondsen had het hem geruïneerd. Het Nederlandse rechtssysteem mag anders in elkaar zitten dan het Britse, er is ook in Nederland geen anti-SLAPP-wetgeving, waarbij zaken eerst aan een toets worden onderworpen voor ze al dan niet aan een rechter worden voorgelegd.
SLAPP-zaken raken op verschillende manieren aan de persvrijheid. Carole Cadwalladr twitterde nadat de nachtmerrie van vorige week erop zat dat de zaak was bedoeld om haar kapot te maken, om eraan toe te voegen: ‘and it might’. Maar het is natuurlijk niet alleen traumatisch voor haar, het is ook intimiderend voor elke journalist die het waagt de geldstromen van vermogenden te onderzoeken en erover te publiceren. Wie durft dat nog als de financiële en mentale risico’s zo groot zijn, zeker in een medialandschap waarin steeds meer freelancers werken die weinig financiële zekerheid hebben, en geen juridische dienst die hen altijd en overal bij kan staan?
Postuum aan de schandpaal
Als we als journalisten willen opstaan voor persvrijheid, is het logisch dat we ons uitspreken tegen SLAPP-zaken, maar het moet niet blijven bij verbale steun. Die wordt er namelijk niet overtuigender op als hoofdredacteuren van gerespecteerde media groen licht geven aan wurgcontracten van derden waar SLAPP-zaken van kunnen komen. Geen enkel verhaal is het waard de persvrijheid voor in de waagschaal te stellen. Zéker niet een verhaal dat wereldwijd vele media hadden, dat binnen een etmaal boterzacht bleek en waardoor een joodse man onterecht postuum aan de schandpaal werd genageld.
Wat de hoofdredacteuren hadden moeten doen, was de uitgeverij keihard uitlachen met hun rare eisen, het boek in de winkel kopen en het dan (kapot) checken. Dat waren twee vliegen in één klap geweest: een gedegen journalistiek verhaal én het uit handen slaan van juridische macht die de persvrijheid ondermijnt. Oh nee, drie vliegen: het zou ook steun in natura zijn geweest aan onze uit het lood geslagen collega Cadwalladr.
Fréderike Geerdink is freelance journalist en is lid van het Beleidsteam Persvrijheid van de Nederlandse Vereniging van Journalisten.
Fréderike Geerdink, 26.01.2022 @ 09:08
RSS