Naakt leven

Peter Breedveld

Marianne, het symbool van de Franse republiek, draagt geen sluier en heeft één van haar borsten ontbloot omdat ze vrij is, verklaarde de toenmalige Franse premier Manuel Valls in 2016. Vier jaar later zei de Franse onderwijsminister Jean-Michel Blanquer dat schoolmeisjes hun navel moesten bedekken en een “republikeins tenue” moesten dragen.

Het is vrouwen dus wettelijk verboden hun lichaam te bedekken als de bedekking een Arabische naam heeft, namelijk “hijab”, en tegelijkertijd bedreigen ze de republiek met hun naaktheid, merkt de Franse filosoof Margaux Cassan op in het begin van haar boek ‘Vivre Nu’, een autobiografische beschouwing van het naturisme.

Die blote borst van Marianne symboliseert volgens Cassan een gedroomd Frankrijk, een Frankrijk dat niet bestaat en alleen dient als schaamlap voor zijn morele tekortkomingen.

Naakt rondparaderen

Cassan, 25 jaar oud, heeft de zomers van haar jeugd altijd naakt doorgebracht in een naturistendorp in de Provence, Bélézy, waar ook altijd een oom en tante van haar waren, Anselme en Jeanette. “Ik kan me ze bijna alleen maar naakt herinneren”, aldus Cassan.

Haar ouders en de rest van de familie worden nauwelijks genoemd in het boek. Die stopten met hun naturistische vakanties toen Cassan begon te transformeren van een spichtig kind tot een welgevormde jonge vrouw die, schrijft Cassan, volgens haar tantes te verleidelijk werd om naakt voor iedereen rond te paraderen.

Cassan begon zich toen ook te schamen voor haar naakte lichaam, maar op haar negentiende keerde ze toch weer terug naar Bélézy, dat een toevluchtsoord werd waar haar naaktheid haar juist onzichtbaar maakte, in tegenstelling tot de wereld daarbuiten, haar woonplaats Parijs, waar ze voortdurend moet letten op wat ze aanheeft, niet overal in een rok of jurk over straat kan, en voortdurend let op wat de mannen om haar heen aanhebben. Een man in jogging-pak en met een capuchon over zijn hoofd getrokken maakt haar alerter dan iemand in pak, schrijft ze.

Erotisch geprikkeld

Juist als ze naakt is, en alle andere mensen ook naakt zijn, hoeft ze niet bang te zijn om de prooi te worden van seksuele roofdieren. De naaktheid op Bélézy is nadrukkelijk a-seksueel. Er is een heel reglement om te voorkomen dat iemand op enigerlei wijze erotisch geprikkeld zou kunnen worden. Zo is het verboden om je uit te kleden in het zicht van anderen, zijn piercings en tatoeages uit den boze en worden alleenstaande mannen met groot wantrouwen bejegend.

Dit alles in naam van de vrijheid die naakt-zijn je geeft. Die naaktheid is trouwens verplicht in Bélézy. Bij Cassan wringt dat ook wel, al die regels en taboes in naam der vrijheid, maar voor haar is Bélézy een plek waar ze zich veilig en verborgen voelt, waar haar naaktheid haar in zekere zin onzichtbaar maakt. Een plek ook waar het volgens Cassan niet uitmaakt of je dik of dun bent, oud of jong, of een borst mist en littekens hebt. Wat niet wegneemt dat Cassan zich kan vergapen aan de platte buik en de ronde borsten van een naturistische vriendin.

Ook voor haar oom en tante is Bélézy een tijdelijke ontsnapping. Vooral haar oom, muziekdocent op een middelbare school, lijdt onder de dwangbuis van zijn dagelijkse leven, geminacht door zijn leerlingen, gedwongen zich in een hokje te laten duwen. Op Bélézy geeft hij ook muzieklessen, maar die geven hem plezier. En hij schildert. In Bélézy gooit hij de stress van zijn maatschappelijke leven samen met zijn kleren af.

Seksuele bevrijding

Anselme en Jeanette zijn naturist sinds de studentenopstand in 1968, tegen het autoritaire bewind van Charles de Gaulle. Anselme werd gearresteerd, vertrok daarna naar Scandinavië, waar hij de bevrijding van het naakte saunaleven ontdekte. Terug in Frankrijk begon hij actief te worden in de naturistenwereld, dat zich vanaf de jaren 30 was begonnen te ontwikkelen.

Dat vroege naturisme was zo seksloos niet als het naturisme in Bézély, ontdekt Cassan, die zich in de geschiedenis heeft verdiept. De grondleggers, die het ging om een simpel leven in harmonie met de natuur, zonder kapitalisme en tegen de bourgeoisie, verzetten zich onder andere tegen de burgerlijke seksuele moraal en dus tegen monogamie en het huwelijk. Ze maakten zich sterk voor seksuele bevrijding. Maar dat had weinig te maken met die naaktheid, die hoorde ook toen al bij dat natuurlijke leven.

Cassan vindt het dus eigenlijk een beetje gek dat de naturisten op Bélézy zo verkrampt omgaan met seksualiteit. Maar als ze een ander naturistenoord bezoekt, het libertijnse eiland Île du Levant, ziet ze hoe vrouwen daar worden geobjectiveerd en seks wordt gebanaliseerd. Het is niet haar kopje thee.

Koloniale wortels

Cassan voelt zich veilig tussen naturisten, maar kritiekloos is ze niet. In Vivre Nu maakt ze korte metten met de dweperij van veel naturisten met alternatieve geneeswijzen, waardoor ook de antivaccinatiebeweging sterk vertegenwoordigd is. En ze wijst op de koloniale wortels van de naturistische beweging, die er Rouseauiaanse idealen over leven in harmonie met de natuur op nahoudt, die gebaseerd zijn op nogal racistische opvattingen over het leven van natuurvolkeren. Mede door dat koloniale denken is het naturisme volgens haar vooral voor witte mensen. Af en toe zie je een zwarte of bruine vrouw in Bélézy, meestal de partner van een witte man.

Ze denkt dat het naturisme in landen als Algerije nooit heeft postgevat omdat die landen nooit geseculariseerd zijn, zoals Frankrijk. Ik denk dat ze de plank hier misslaat. Volgens mij is het naturisme bij uitstek een christelijke beweging, veel grondleggers zijn christenen, priesters en predikanten zelfs. De christelijke cultuur is er namelijk één van een strikte scheiding van lichaam en geest, waarbij het lichaam wordt veronachtzaamd, verafschuwd zelfs.

Het judaïsme en de islam hebben die scheiding niet. Lichamelijkheid is er zelfs instrumenteel binnen de religie. Ook in bijvoorbeeld Japan is het naakte lichaam altijd als iets natuurlijks beschouwd, totdat de christelijke westerlingen het land hun normen en waarden kwamen opleggen.

Naturisme is dus simpelweg nooit noodzakelijk geweest in landen als Algerije of Indonesië, in Europa wel. Christenen, ook culturele christenen, zijn in voortdurende worsteling met hun lichamelijkheid en zien de natuur als hun vijand. Naturisme is daartegen het medicijn.

Naakt als verzet

Ik ben me bewust, uiteraard, van de conservatieve islam die in bepaalde landen zelfs naakte gezichten verbiedt, maar die preutsheid heeft totaal andere wortels dan het christelijke puritanisme. Het naakte activisme dat soms ingezet wordt tegen die vorm van onderdrukking, bijvoorbeeld door Aliaa el Mahdy in Egypte, heeft niks te maken met naturisme, het is eerder shock-therapie.

Op Île du Levant ontmoet Cassan een Algerijnse vrouw die in Marseille jongemannen uit de Maghreb onderricht in ik weet niet wat, en dat “bottomless” doet, dus in haar blote onderlijf, maar met gekleed bovenlijf. Ze dwingt de jongemannen te kijken naar haar blote geslacht, te accepteren dat zij het recht heeft er zo bij te lopen, vertelt ze. Zo leren ze volgens haar vrouwen te respecteren.

Cassan ziet ook het naturisme als een vorm van verzet. Ze spreekt van “sans-culottes”, naar de arme opstandelingen in de Franse revolutie, die door de adel werden bespot omdat ze geen “culotte” droegen, de kniebroek die toen in de mode was. “Culotte” betekent nu “slip”, die naturisten niet dragen, dus vandaar.

Naturisten doen dingen die andere mensen gek vinden, zoals naakt boodschappen doen. Ze verzetten zich daarmee tegen de burgerlijke normen, zegt Cassan, “en zeggen ‘fuck you’ tegen een wereld die allergisch is voor een gerimpelde huid, om zich te laten bruinen in de zon.”